Geçtiğimiz 40 yıl boyunca, ABD öncülüğünde başka gelişmiş ekonomiler; düşük vergiler, özgürleşme ve toplumsal programları kesintiye uğratacak özgür piyasa gündeminin peşinde koşmuşlardır. Bu yapıya koşut az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkeler ise Dünya Bankası’nın “Yapısal Ahenk Programları” ile IMF’nin “İstikrar Politikaları” odaklı Para ve Maliye Siyasetleri temelinde oluşturulan iktisat siyasetleri hükümran olmuştur. Bu çerçevede oluşan global modelin işlemediği ve harika bir halde başarısız olduğu çok açık biçimde ortaya çıkmıştır. Bu nedenle sorulan tek sorunun “Neo Liberalizm Sonrası” periyodun akabinde “nasıl bir ekonomik model gelmeli ya gelecek” sorusudur. Zira, ne cins bir ekonomik sistem insan refahına en elverişlidir sorusunu sormakla yeni bir periyodun inşasına başlamak gerekiyor.
2008-09 “Büyük Krizi” sonrası arayışlar, “Covid 19 Pandemisi” ile ortaya çıkan “Neo Liberal Politikalar”ın yetersizliği ile daha da sürat kazandı. Bu arayışta, piyasalaşan sıhhat hizmetlerinin global bir salgında çok derece yetersiz olduğunun görülmesi başat rol oynarken, kapanma süreçlerinde teknolojinin yarattığı imkanlarla meskende çalışmanın faal kullanılması ile istihdam biçimlerinin tartışılması da bir öbür etkendi.
Yeni Model arayışlarında başarılı bir strateji oluşturabilmek için rekabet edebilecek en az üç ana siyasi alternatif kelam mevzusudur. Bunlar; Çok Sağcı Milliyetçilik, Reformist Merkez Sol ve İlerici Merkez Soldur. Örneğin merkez sol, insanı önceleyen Neo Liberalizmi temsil etmektedir. Gayesi, eski ABD Lideri Bill Clinton ve eski İngiliz Başbakanı Tony Blair’in siyasetlerini yirmi birinci yüzyıla taşıyarak, mevcut finansallaşma ve globalleşme biçimine yalnızca küçük revizyonlar yapmaktır. Bu arayışta, Neo liberal tertip kendini tekrar kurgularken, “Great Reset -Büyük Sıfırlama” kavramını geliştirerek, Neo liberalizmin büyük bir onarıma ihtiyacı olduğunu ortaya koydu. Bu onarım arayışı, Reformist Merkez Sol ile Reformist Merkez Sağ yaklaşıma hâkim durumdadır. IMF, Dünya Bankası, ILO üzere milletlerarası kurumlar arayışta başat rol üstlenmişlerdir.
Milliyetçi (Nasyonalist) Sağ ise globalleşmeyi reddederek, bugünün meselelerinin tümünü göçmenlere, yabancılara yüklemektedir. ABD’de Donald Trump idaresinin ortaya koyduğu siyasetler ışığındaki Amerikan versiyonunda, zenginlerin vergilerinde kesinti, de-regülasyon ve toplumsal programları küçültmek yahut ortadan kaldırma biçiminde uygulanmaya konulmuş; globalleşmenin sonuna gelindiği dillendirilmiş; üretimde Offshore yerine Reshoring egemen siyaset haline gelmiştir. Bu bağlamda Çok Sağcı Milliyetçilik dünyada giderek yükseldi. Fransa Başkanlık ve parlamento seçimlerinde Marine Le Pen’in bekleninin çok üzerinde oy alması, İsveç’te çok sağ görüşlü İsveç Demokratlar Partisinin (SD) oy oranını yüzde 20,5’e kadar yükselterek ülkenin 2. büyük partisi durumuna gelmesi ve Ölçülü Muhafazakar Parti liderliğinde iktidara gelmesinin ötesinde İtalya’da son seçimleri Giorgia Meloni liderliğindeki çok sağcı İtalya’nın Kardeşleri Partisi(FdI) , %26,2’yle seçimlerden birinci parti olurken, liderlik ettiği sağ ittifak iktidara geldi. Böylelikle Reformist Merkez Siyasetlere karşı, çok sağ siyasetler zafer kazanmaya devam etmektedir.
Dünya yeni bir ekonomik buhrana yanlışsız sürüklenirken, Neo liberalizmin mevcut siyaset seçenekleri yetersiz kalmakta, yükselen kalıcı enflasyona tek deva Merkez Bankalarının agresif faiz yükseltmeleri de enflasyonu denetim altına alamamakta ve önemli bir resesyon olgusu herkesçe dillendirilmektedir. Tüm bunların yanında, dünyanın var olagelen, eşitsizlik, yoksulluk, hayat kalitesizliğinin yaygınlığı, sıhhat, güç, ömür maliyeti ve iklim meseleleriyle karşı karşıyadır.
Türkiye’deki muhalefet ise, Neo liberalizmin reformist siyasetlerini BM’in 2030 Sürdürülebilir kalkınma Gayeleri ile harmanlayarak mevcut iktidarın uyguladığı Milliyetçi Sağ siyasetlere alternatif getirdiğini düşünmektedir. Bu siyasetlerin alıcısı dünyada giderek azalmakta ve yükselen Milliyetçi Sağ Siyasetlere alternatif olmaktan çıkmaktadır. Bugün dünyada iki temel tez birbirinin alternatifidir; ya Milliyetçi Sağ ya da İlerici Merkez Sol’dur. Bu nedenle, Türkiye’deki muhalefet yüzünü köhnemiş Neo liberal yaklaşımlardan İlerici Merkez Sol ekonomik gündeme kaydırmak durumundadır.
Böylesi kaotik bir ortamı aşmak ve dünyayı daha yaşanılır kılmak ismine farklı bir yaklaşım çerçevesince alternatif yeni bir bakış açısı geliştirilebilir. Bu da İlerici -Kalkınmacı siyaset demeti ile oluşturulabilir. Lakin bu temel problemleri çözmek için bugüne kadar uygulanan yalnızca mevcut gelirin yine dağıtım değil, birebir vakitte zenginlik ve paha yaratmayı da içeren stratejiye ve siyasetlere ihtiyaç vardır. Temel maksat, yalnızca bugünün şoklarından kaynaklanan hasarı azaltmak olamaz.
Liberalizmin kemer sıkma siyasetlerine karşı, “bol kepçe”den dağıtma siyasetleri ile günü kurtarmadaki klâsik çekiciliğin ötesine geçmeli ve güçlü, sürdürülebilir ve kapsayıcı bir toparlanma sağlamak için kapsamlı ekonomik stratejileri teşvik etmelidir.
Bu yeni modelin önceliklerinden birincisi piyasalar, devlet ve sivil toplum ortasındaki dengeyi tekrar kurmaktır. Bu kurulan yeni istikrar ile her şeyi piyasaya bırakmak yerine, eğitim sıhhat, iş güvenliği, etraf üzere alanlarda kamunun tartısı artırılmalı ve Batı tipi sivil topluma alan açılmalıdır. Sadece özel bölümün öncü rol oynadığı ve devletin sadece yol boyunca piyasa başarısızlıklarını düzelttiği eski, yerleşik anlatının yerini almak için pahanın nasıl yaratıldığına dair yeni bir anlatı sunmalıdır. Muhtaçlık duyulan şey, kamu kesiminin yalnızca son kredi mercii değil, birinci merciin yatırımcısı olduğu, ortak fayda için açık bir kolektif yatırım kavramıdır.
İkincisi, ekonomik artı-değerin yaratılmasındaki temel farklılıktır. Neo-liberal sistemin yaratmış olduğu güçsüz insanları sömüren rantçı-talan iktisadı odaklı bedel yaratma olgusu yerini bilimsel araştırma ve toplumsal örgütlenmeye dayalı olarak oluşan bir birikim modelinde ekonomik artı-değerin tüm paydaşlarca paylaşılmasına bırakmalıdır. Bu bağlamda, hem güzel kaynaklara sahip bir refah devleti hem de dinamik bir inovasyon devleti oluşacaktır. Refah devleti ile bilimsel inovasyon süreçleri birbirini besler. Toplumsal hizmetler olmadan, çok sayıda insan savunmasız kalacak ve eğitim, iş güvenliği ve sıhhat dahil olmak üzere refah ve ekonomik iştirak için temel bileşenlere erişemeyecek. Ve yenilik olmadan, ekonomik büyüme ve acil toplumsal sorunlara- ister bir pandemi, iklim değişikliği yahut dijital uçurum olsun – tahliller ulaşılamayacaktır. Eğitim ve sıhhat hizmetlerinin parasız ve nitelikli sağlanması olmazsa olmazlardandır. Eğitimde parasız eğitimin yanında, eğitim araç ve gereçlerinin parasız ve eşit biçimde sağlanması; eğitimdeki, ulaşım, beslenme ve barınma meselelerinin parasız- niteliğinin yüksek biçimde sağlanması toplumun geleceğinin de sağlam ve inovasyon altyapısının da güçlenmesini sağlayacaktır. Böylelikle toplumda, sağlam bir inovasyon altyapısı temelli üretim olgusu gelişirken, eşitsizlik ve yoksulluk sorunu da olabildiğince azalacaktır.
Diğer yandan Neo liberal sistemin yaratmış olduğu zirvedeki birkaç firmanın hükümran olduğu piyasa yapısını ortadan kaldıracak düzenlemelerdir. Bu noktada hukuk düzenlemelerinin yanında kamunun etkin vazife alması da düzenleyici fonksiyonunun gereğidir. İlerici Gündemin öteki bir önceliği de ekonomik iktidar ile siyasi tesir ortasındaki bağı koparmaktır. Bu bağ kopmadıkça, ekonomik güç ve politik tesir birbirini besleyerek mafyalaşan ekonomik süreci ortaya çıkarır.
Tüm bu öncelikli amaçlar odaklı bir kalkınma modeli oluşturabilir. Bu kalkınma modeli, İlerici-Özgürlükçü- Üretici- Paylaşımcı -Çevreci içeriği ile bir taraftan toplumun yoksulluğunu yenecek, başka yandan da toplumun değişim öncülüğünü üstlenen Orta Sınıf da yükseltecek siyasetler bağlamında, toplumda yeni bir alternatif oluşturur.
