Türkiye’de Eylül 2021 den itibaren yükselen döviz kurları ve enflasyon sebebiyle finansal yapıda çeşitli sıkıntılar oluşmaya başladı. Uzun bir müddettir iş dünyası tarafından hem krediye erişimde hem de faiz oranının yüksekliği ile ilgili meseleler konuşulmaktadır. Oysa krediye erişim de sahiden sorun vardır lakin faiz oranlarının yüksek olduğu kanımca hakikat değildir. %100’lerdeki enflasyonda % 30-40 faiz oranı yüksek olmasa gerek.
TÜFE ve ÜFE ortalamasının %130’larda olduğu bir iktisatta faizleri lakin irrasyonel prosedürlerle düşük tutmaya çalışabilirsiniz, bu durumda hiçbir banka %20’lerde kredi vermek istemeyecektir; bunu lakin zorlama önlemlerle aşağı indirmeye çalışmak mümkündür. Hakikaten son vakitlerde karşılıklarla ilgili yapılan düzenlemelerle bankalar bu kredi faiz oranları ile kerhen kredi veriyormuş üzere görünüyorlar.
Türkiye’de bankacılık bölümü kredi vermek istemiyor, üstte bahsedildiği üzere enflasyonun %130’larda olduğu noktada bankaların son bir yılda verdiği topladığı mevduat ve verdiği krediler aşağıdaki üzeredir.
TÜFE ve ÜFE Enflasyon ortalamasının %130 olduğu, Mevduatın %94,3 arttığı bir periyotta toplam kredilerin %68,2 artması bunun açık bir göstergesidir. Enflasyonist periyotta, kredi Faiz oranlarının zorla düşük tutulması, bilhassa kredi kullanan ünitelere enflasyon karşısında avantaj sağlayacaktır. Verilen Kredilerin büyük bir kısmı Ticari nitelikte işletme kredileri olup tüketicilere verilen krediler epey hudutlu bir seviyededir. Kısa vadeli olması sebebiyle kredi kartları tüketici kredileri içerisinde en yüksek hisseye sahiptir. Şahısların kredi kullanamayıp sonlu dahi olsa şirketlerin bu kredi faiz oranlarında kredi kullanabilmesi gelir dağılımını daha da bozan bir tesir yaratmaktadır. Gerçekten yüksek enflasyonda, düşük kredi faizlerinin maliyetini kamu birçok teknikle üstlenmektedir. Öte yandan bilhassa ihracatçı firmalara kullandırılan döviz kredileri uzun bir müddettir aşağı gelmektedir. Eximbank ve Merkez Bankası Reeskont krediler ile ortalama TL kredi faiz oranın %15’lerde, yabancı para kredi oranlarının %10’larda olduğu bir ortamda doğal olarak iş dünyası kur riskine girmemek için TL kredi kullanıp, YP kredileri kapatılmakta.
Son 20 yılda ekonomik büyümenin motoru kredilerle iç talebi canlandırmaktır. Fakat aşağıdaki tabloda göstermektedir ki evvelden topladığı mevduattan fazlasını kredi olarak veren bankalar, artık topladığı mevduattan daha düşük bir kısmını kredi olarak vermektedirler. Eylül 2022 itibariyle bu oran düşmeye devam edip %78,7 olmuştur.
Bankaların ortalama fonlana vadesi azamî 45 gün iken, bankalar en fazla 6 ay vadeli krediler verebilmektedir. Hem faiz ve vade riski taşıyan hem de gelecekle ilgili olumsuz beklentisi olan bankaların, uzun vadeli kredi vermeleri beklenemez. Hükümetin almış olduğu birtakım kararlarla bankalar yüksek kârlılık elde ettiklerinden ötürü bir biçimde faiz riskini alarak çok kısa kredi verebilmektedir. Verilen kredilerde büyük ölçüde İslami finans kurumlarında olduğu üzere faturaya bağlanarak daha da zorlaştırılmaktadır. Bu durumda bankaları süreç içinde İslami Finans kurumlarına dönüştürmenin bir yolu mu olduğu niyeti kaçınılmazdır.
Böylesine yüksek enflasyonist ortamda iş dünyası %30-40 düzeylerinde bile kredi kullanmaya razıdır. Her ne kadar faizlerin yüksek olduğunu söyleseler bile kar etmeleri kaçınılmazdır. Bankaların fonlama maliyetinin düşüklüğü nedeniyle daha da düşük oranlardan kredi kullanmak istemektedirler. İktidarın faizle sorunu olduğundan (sanırım enflasyon ile sorunu yok keza faizi düşük tutmak için kararlar alırken enflasyonu düşük tutmak için alınmış tesirli kararlar mevcut değildir) faizi düşük tutmaya çalışmakta bu sefer de bankalar kredi vermemekte, verseler bile çok kısa vadeli 6 ayı geçmeyen vadeler kelam hususudur.
Özkaynak yapısının bu kadar zayıf olduğu, kredi artışı ile iç talebin desteklendiği bir iktisatta büyümenin nasıl gerçekleştiğini ya da gerçekleşmediğini bundan sonra daima bir arada göreceğiz. Resesyonun konuşulduğu bir dünyada dış talebin tesiri de hudutlu olacaktır.
Kredi bir gelir değil borçtur, borç ise ödendiğinde uzun vadede büyümeyi olumsuz tesirler.
Gelir dağılımının bozulup üst gelir kümelerinin geliri artıp orta gelir kümesindeki geniş kesitlerin geliri artmayıp iktisadın temel uyarıcısı olan talep düşüşü orta vadede fiyatları hasebiyle mal ve hizmet arzını da etkileyecektir.
Gelir dağılımının düzelip orta kesim gelirlerinin artması sürdürülebilir talep yaratması dolaysıyla sürdürülebilir büyümeye katkı sağlayacaktır.
Özellikle nüfusu süratle artan bizim üzere bilhassa iç talep kaynaklı büyüyen ülkelerde, iç talebin kısılması yüksek enflasyon başlangıcında talebi evvel öne çeker büyümeyi hızlandırır bir müddet sonra bozulan gelir dağılımı ile geniş bölümlerin satın alma gücünün olumsuz etkileyerek talebi hasebiyle da büyümeyi aşağı çekecektir. Ülkemizde son 1 yıldaki büyümenin nedenlerinden biri de budur.
Kısa vadede gelir dağılımının bozulması yüksek gelir kümesinin gelirlerini arttıracak lakin bu gelir artışının tasarruf yoluyla yatırıma dönüşmesi için istikrarlı bir ortam gerekir. Yüksek enflasyonun olduğu bir ortamda, tamamı öz kaynakla yatırım yapmak orta vadede öz kaynağı erittireceğinden aşikâr oranda uzun vadeli banka kredisi gereksinimi olacaktır. Siyasetlerdeki belirsizlik ve kamu otoritesinin faizleri baskı altında tutması nedeniyle de hiçbir banka uzun vadeli yatırım kredisi vermemektedir.
Adil gelir dağılımı toplumların siyasal ve toplumsal yapılarını etkileyerek demokrasinin gelişmesine katkıda bulunurken, bozulan gelir dağılımı toplumda geniş toplumsal ve siyasal sıkıntılara yol açmaktadır. Popülist siyasetçiler sorunun kendi makûs idareleri olduğunu görmekten çok, fakir bölümlere taban ömürlerini sürdürebilecek seviyede toplumsal yardım yaparak onları kendilerine bağımlı hale getirirler. Meğer bu kısımlara eğitim ve yeteneklerini geliştirilerek iş vermek ve emekleri karşılığı gelir elde etmeleri suretiyle onları özgürleştirmeleri çağdaş olan yaklaşımdır.
Orta sınıfın küçük bir bölümünün üst kümeye geçmesi büyük bölümün de fakir kesite yakınsayarak onlara toplumsal takviye sağlama siyaseti da uzun vadede bütçe üzerinde baskı yaratacak ve sürdürülemez hal alacaktır. Elbette toplumsal devlet “belli fakir kesimlere” dayanak sağlamalıdır lakin asıl olan çalışabilecek durumda olan milyonlarca kişiyi, işgücü piyasasına katılabilecek iş alanı yaratmaktır.
Bozulan gelir dağılımının iktisat ve toplumsal hayat üzerinde yarattığı aksilikleri ve uzun vadede kapitalist sistemin devamı açısından oluşabilecek meseleleri gidermek bakımından dünyada vatandaşlık vergisi ve servet vergilerinin arttırılması gündemden düşmemektedir.
Neoliberal siyasetlerin uygulanması sonucu gelinen noktada dünyada ve ülkemizde gelir dağılımı ve büyüme problemleri toplumları daha fazla meşgul etmeye devam ederken popülist siyasetçiler da sorunu öteleyerek işin içinden çıkılmaz hale getirmektedirler.
Murat ŞENOL – Ekonomist
bankavitrini.com
