Yılbaşından bu yana fon yöneticileri umulandan daha güçlü çıkan ekonomik bilgilere bakarak “en berbatı geride kaldı” havasına girdi. Zati, genç yöneticilerin hafızasına Fed, AMB ve BoJ’nin ne vakit kriz riski başgösterse, onları kurtaracağı fikri kazınmış bir defa, bağımlıktan vazgeçirmek güç.
Bu yeni iyimserliğin esas nedenleri şunlar:
- Fed yakında faiz artırımlarına son verir ve ardından mali gevşeme başlatır.
- Euro-bölgesi güç krizi tehdidini hasarsız atlattı, 2023’te resesyon değil, düşük tempolu büyüme sergileyecek.
- Çin’de Covid-19 salgının sonlarına gelindi, yakında Beijing ve PBoC ekonomiyi süratle büyütmeye yönelecekler.
Dikkat ederseniz, bu 3 büyük tema, ya da kıssa, Türkiye’nin de içinde bulunduğu Gelişmekte Olan Piyasalar (GOP, Ülkeler = GOÜ) için bulunmaz nimet. 2022 Ekimi’nde başlayan sıcak para girişi, Ocak ayında aylık $13 milyara ulaştı. Bloomberg üzere basılı kanaat başkanları “Bu yılın hükümdarı GOP olacak!!!” diye nara atarken, Morgan Stanley daha abartarak “GOÜ’in Altın Onyılı Başlıyor” muştusunu verdi.
Olmaz mı? Valla, olabilir. Georgieva’nın 2022 sonlarında “2023 için bildiğimiz tek şey belirsizlik” itirafını ben de düstur olarak benimsedim. Uygun ve makûs senaryolar ortasında asılı çok Quantum bir gelecek görüyorum. Tabikim, yüksek belirsizlik ebediyen sürmez, daima tembel kıçımın üstüne oturarak “durun, daha çok belirsizlik var, iddia yapamam” diyecek halim yok. Bence, dünya iktisadının mukadderatı 1Ç2023 sonunda şekillenecek, zira yukarda bahsettiğim, fon yöneticilerini testesteron iğnesi yemiş üzere azdıran 3 büyük gelişmenin ne kadar gerçekçi olduğunu göreceğiz. Ek olarak, Rusya bir ay içinde Ukrayna’da kesin taarruz başlatacak. Bence, Ukrayna Ruslara ağır kayıplar verdirerek saldırıyı püskürtür. Kremlin’in votka ve borş kokan karanlık ve dumanlı art odalarında Putin’in yerine kimin geçeceği tartışılmaya başlar. Fakat, bu mevzuda da yanılmış olabilirim, tahminen de Ukrayna bu taarruzda ağır silah, altyapı ve can olarak ağır kayıplar verip Putin’in istediği üzere müzakere masasına döner.
Açıkçası, gönlüm karamsarlardan yana, zira bu fani dünyadan geçip gitmeden Kıyamet Günü’nü görmek isterim. Benim üzere düşünen, orta yaş krizine girmiş uzman da az değil ha, Dünya Bankası Lideri David Malpass daha geçen Pazar “Uzun soluklu yavaşlama evresine girmiş olabiliriz” kehanetini savurup, at kuyruğu saç bırakacağını söyledi. Makalenin geri kalan kısmında karamsar senaryoyu anlatacağım. Zira 28 Mayıs gecesi iktidara gelecek Altılı Masa’nın iktisat beyin takımına içerdeki enkazı kaldırmak yanında nasıl bet bir dış konjünktürle uğraşacakları konusunda rehberlik etmek isterim.
Ulusal İşletme Ekonomistleri Derneği (NABE) tarafından yapılan ankete nazaran, ABD’li iş dünyası başkanlarının yarısından biraz fazlası iktisadın zaten sakinlik içinde olduğunu yahut önümüzdeki yıl başlamasını beklediklerini söylüyor. Velakin, Ekim ayında karşılık verenlerin %64’ünün yaklaşmakta olan bir sakinliğe ikna olduğu bir evvelki ankete kıyasla, ABD’de morallerin düzelmeye başladığını söyleyebilirim.
Fed’in enflasyonla savaşı şimdi kazanılmış değil. Mali sıkılaştırmaya erken mola vermek, uzun vadeli enflasyonist trendler üretebilir. Yine’de ABD’de durgunluğun ölçülü geçeceği beklentisine yüksek sesle itiraz etmem. Lakin, DB Lideri David Malpass’a nazaran dünyanın geri kalanı için durum daha vahim.
DB’na nazaran, GOÜ içinde bilhassa yüksek dış borç yükü altında olan ve Ukrayna’dan yayılan şok dalgalarından ağır darbe alanlarda yıllar sürecek bir GSYİH yavaşlaması tehdidi yükseliyor.
Malpass Pazar günü Sky News ile yaptığı röportajda çok karanlık bir kehanette bulundu, “Uzun soluklu yavaşlama evresine girmiş olabiliriz” “Geçmişte alıştığımız konjünktürel dalganmalar bitmiş olabilir. Yüksek enflasyonun hakim olduğu, yeni özel sermaye sabit yatırımları kıtlığı yaşanacak bir gelecek ihtimali inkar edilmemeli.”
Malpass, salgının devam eden ekonomik sonuçlarını ve Ukrayna savaşının neden olduğu yüksek besin ve gübre fiyatlarını, gelişmekte olan dünyayı kalkınma açısından yıllarca geri tutacak mükemmel bir fırtına olarak nitelendirdi.
Dikkat edin, bu nokta Türkiye için çok değerli: “Yoksulluk kötüleşiyor; birçok ülkede eğitim düzeyleri düşüyor”.
IMF Lideri Georgieva’ya nazaran de dünya iktisadı en kötüsünü geride bırakmış olabilir “ama daha az kötüyle yetinmek zorunda kalmak da mümkün”. Georgieva, IMF’nin aktüel ekonomik bilgilerdeki güzelleşmeyi memnuniyetle izlediğini, fakat bunların küresel kestirimlerini yükseltecek kıvama gelmediğini hatırlattı.
Malpass dünyanın birçok için yavaşlayan büyümenin global kalkınmayı yıllarca engelleyebileceği konusunda uyardı.
“Benim tasam, dünya için yavaş büyüme periyodunun 2024’e kadar sürebileceği “. “Daha da berbatı, bir ve iki yıl sonrasına baktığınızda, güçlü bir toparlanma olacağını görmek zor”.
Malpass, gelişmekte olan dünyada yıkıcı ekonomik şartlar yaratan ve artık iktisat literatüründe “polikriz” olarak geçen üst üste binen krizler konusunda aylardır ikazda bulunuyor. Haziran’da dünyanın büyük bir kısmının sakinlik ve stagflasyona gerçek yöneldiğini söyledi, Eylül ayında bu senaryoyu “mükemmel bir zorluklar fırtınası” olarak tanımladı.
DB yıllık raporunda dünyanın küresel resesyona tehlikeli formda yaklaştığı konusunda ihtarda bulunurken, Malpass gelişmekte olan ülkelerde şimdiden “eğitim, sıhhat, yoksulluk ve altyapıda yıkıcı gerilemeler” gördüğünü söyledi. Durun, daha karanlık kehanetler bitmedi, GOÜ’de iklim değişikliğine ahenk için finansman nanay.
Gelişmiş ekonomiler sakinliğine girmeseler de, yatırım bankası varsayımlarının bilakis GOÜ büyümede zorluk çekebilir. Yakından takip ettiğim isimlerden biri olan Moody’s baş ekonomisti Mark Zandi, örneğin, ABD’de en olası senaryonun neredeyse durma noktasına gelen lakin asla eksiye düşmeyen büyüme olacağını yazdı.
Malpass, röportajı sırasında, GOÜ’de barizleşen borç krizi işaretlerini vurguladı. GOÜ’de toplam borç/GSYIH oranı pandemiden evvel esasen yüksekti, lakin salgın borç düzeylerinin artmasına neden olurken, güçlü dolar fakir ülkeler için borçlanma maliyetleri yükselterek; bende 2023-2024 devrinin zincirleme temerrütlere sahne olabileceği derdini doğurdu.
Yine yakından takip ettiğim, Financial Times müellifi Martin Wolf “We must tackle the looming küresel debt crisis before it’s too late” (Çok geç olmadan ufukta gözüken küresel borç krizine deva aramalıyız) başlıklı makalesinde GOÜ’in değişen alacaklı yapısının geçmişte olduğu üzere büyük devletlerin temerrütlere çabuk deva bulmasını engellediği görüşünde:
“2000 ile 2021 ortasında, düşük ve alt-orta gelirli ülkelerin tahvil fonlarınca tutulan kamu ve kamu garantili dış borcunun hissesi yüzde 10’dan yüzde 50’ye fırlarken, Çin’e borçlu olunan hisse yüzde 100 arttı. Bu ortada, resmi borç verenlerden oluşan Paris Kulübü’nün yüklü olarak batılı 22 üyesinin elindeki hisse yüzde 55’ten yüzde 18’e düştü. Böylelikle, kapsamlı bir borç yine yapılandırma operasyonunda alacaklıları koordine etmek, sayıları ve çeşitliliği nedeniyle çok daha sıkıntı hale geldi”.
Bir öbür değişle, evvelden temerrütlerde G-20 devreye girerek, panik yoluyla bunların diğer GOÜ’e yayılmasını önleyebilirdi. Artık Çin alacak feragatına katılsa dahi, yatırım fonları bir ülkedeki temerrütten tırsıp, toplu olarak GOÜ tahvillerini elden çıkartabilir.
En berbatı geride kaldı mı? Herhalde, tahminen, mümkün. Uygun günlere dönüş kolay mı? Tahminen, mümkün, çok sıkıntı.
FÖŞ
