Einstein’ın beynini vefatından sonra neden çaldılar; neden yıllarca bir kavanozda sakladılar? Akıl almaz karşılıklar içeride…
Bilimin en dikkat alımlı beyinlerinden birinin, muhtemelen kestirim edeceğinizden bile daha uzun bir mühlet boyunca, bir adamın laboratuvarının köşesindeki bir içecek soğutucusunun altında, “Costa Cider” etiketli bir kavanozun içinde tutulduğunu biliyor musunuz?
17 Nisan 1955’te, 76 yaşında olan Albert Einstein, bir gün sonra vefatına yol açacak bir abdominal aort anevrizmasının neden olduğu iç kanama ile Princeton Hastanesi’ne kaldırıldı. Ameliyatı kabul etmeyerek ailesine ve sıhhat grubuna, “İstediğim vakit gitmek istiyorum. Yapay olarak ömrü uzatmak tatsız. Ben de üzerime düşeni yaptım, gitme vakti geldi. Bunu zarafetle yapacağım” dediği öğrenildi. 18 Nisan sabahı, ne yazık ki lisanı anlamayan bir hemşire tarafından duyulan Almanca sözleri mırıldanarak öldü.
Einstein biyografi müellifine şöyle demişti: “İnsanlar kemiklerime tapmaya gelmesin diye yakılmak istiyorum.” Ve bu yüzden, otopsinin akabinde, cenazesi yakıldı ve külleri, insanların onun son dinlenme yerini ziyaret etmesini engellemek için kapalı bir yere saçıldı. Lakin, cenazenin yakılmasından sonra ailesi vücudun tamamının yakılmadığını öğrendi: Otopsi sırasında patolog Dr. Thomas Harvey, Einstein’ın kafatasını keserek açmış ve çalışma için beyni çıkarmıştı.
Daha da tartışmalı bir formda, uzun bir müddet boyunca (45 yıl) Harvey beynin birçoklarını bir kavanozda tuttu.
Einstein’ın oğlu, kestirim edebileceğiniz üzere, babasının beyninin müsaadesiz alınmasından pek şad değildi. Lakin Harvey, zihnini bu kadar parlak yapan şeyin ne olduğunu bulmak için beynin incelenmesine müsaade vermesi için onu ikna edebildi ve bulgusunu yakında yayınlayacağını söyledi.
Ancak, Einstein’ın beyni hakkında hiçbir bilimsel makale yayımlanmadı. Muhabir Steven Levy, New Jersey Monthly için araştırma yaptığı ve Harvey ile tanıştığı 1978 yılına kadar beyne ne olduğu ney olarak bilinmiyordu.
Harvey beyni ölçmüş, tartmış, fotoğraflamış ve fotoğraflarını çizdirmişti. Ayrıyeten, Philadelphia’daki Pennsylvania Üniversitesi’nde 240 blok ve 12 set 200 doku numunesi slaytına dönüştürerek bölünmesini ve depolanmasını denetlemişti. Çalışma için beyin örneklerini vermişti ve birinci başta Einstein’a ilişkin olmayan beyinlerle çok az fark buldu ya da hiç fark bulamadı. En azından Einstein’ın neden Einstein olmayan ortalama beşerden çok daha zeki olduğunu gösterecek hiçbir şey yoktu.
Numuneleri inançta tuttu ve onları görmek istediğini tez ettiği ABD ordusu tarafından alınmasına müsaade vermedi. Levy’nin makalesinin yayınlanmasından kısa bir mühlet sonra Harvey, California Üniversitesi, Berkeley’den nöro-anatomist Marian Diamond da dahil olmak üzere Einstein’ın beyninin bir modülünün incelenmesi için birçok taleple karşılaştı. Harvey, beynin dört küp şeker boyutundaki örneğini Diamond’a, evvelden Kraft Miracle Whip mayonezini barındıran bir kavanozun içinde postaladı. Harvey beyni 2004’te Princeton’daki Üniversite Tıp Merkezine teslim etmeden evvel başka bilim beşerlerine daha fazla örnek dağıtıldı.
Einstein’ın kavanozda saklanan beyninden ne öğrendik?
Einstein’ın çalınan beyninden ne öğrendiğimize bakıldığında ise, ne yazık ki çok fazla bir bilgi edinilemediğini ve öğrendiklerimize de muhtemelen bir ölçü şüphecilikle yaklaşmakta ve bağlantılı gözüken şeylerin nedensellikle bağlı olmayabileceğini unutmamakta yarar olduğunu söyleyebiliriz.
Şu anda Einstein’ın beyninin örneklerini barındıran Mütter Enstitüsü’nün küratörü Anna Dhody, Smithsonian’a “Yaşayan bir beyin ile meyyit bir beyin ortasında gece gündüz fark var” dedi ve ekledi: “Canlı bir beyin üzerinde çalışabileceğiniz ve öğrenebileceğiniz sonsuz ölçüde şey vardır. Meyyit bir beyinden öğrenebilecekleriniz epey sonludur.“
Mayonez kutusundaki örneği alan Diamond, 1985’te Einstein’ın beyninin, bilhassa de imgeleme ve karmaşık düşünme ile ilgili olduğu düşünülen dokuda yüksek oranda glial hücreye sahip olduğunu belirten bir makale yayınladı. 1996’da yapılan bir diğer çalışma ise Einstein’ın nöronlarının denetimler örneklerinden daha sıkı bir formda paketlendiğini buldu.
Bununla birlikte, bu farklılıkların başlangıçtan beri var olup olmadığını ve onun niyetlerine yardımcı olup olmadığını yahut beyninin karmaşık çalışmalarına bir karşılık olarak bu biçimde mi geliştiğini bilmediğimiz için, bundan öğrenebileceğimiz şeylerin sayısı sonlu.
“Bu saçmalıktır!“
Psikolog Terence Hines 2015 yılında BBC ile yaptığı görüşmede “Herkesten farklı olan birinin beynini alıp –hemen çabucak hepimiz farklıyız – ve ‘”işte onu pul koleksiyoncusu yapan şeyi buldum!’ diyemezsiniz” dedi ve devam etti: “Pul koleksiyonculuğunun beyinde farklı bir şeyden kaynaklandığı fikrine sahipseniz ve beynime bakıp öbür 100 beyinle karşılaştırırsanız, farklı rastgele bir şey bulup ‘Pul koleksiyonculuğu merkezini buldum’ diyebilirsiniz. Bu saçmalıktır.”
