Anayasa Mahkemesi’nin Halkbank Oturumu Sonrası Hukukçular Hangi Olasılıkları Kıymetlendiriyor?

ABD Anayasa Mahkemesi, 17 Ocak’ta Halkbank davasında ilgili tarafların kelamlı savunmalarını dinledi. Oturumunun akabinde gözler önümüzdeki aylarda çıkabilecek kararda.

VOA Türkçe hukuk uzmanlarının görüşlerini alarak mümkün seçenekleri ve sonuçlarını derledi. Hukukçular mevzunun hem milletlerarası ilgiler hem de ABD’nin kendi içtihadı açısından kıymet taşıdığına dikkat çekerek Anayasa Mahkemesi’nin mevzuyu hassas halde kıymetlendirerek dikkatli bir karar alabileceği görüşünü lisana getiriyor.

Halkbank, ABD’de 1976’dan bu yana yürürlükte olan Yabancı Devlet Dokunulmazlığı Yasası’na nazaran (FSIA) Amerika’da bir ceza mahkemesinde yargılanamayacağını argüman ediyor.

Yabancı Devlet Dokunulmazlığı Yasası (FSIA), yabancı devletler ya da onlara bağlı kurumların ticari faaliyet kelam hususuysa, cezai davalarda yargılanabileceklerini belirtiyor, yani ticari faaliyeti bu hususta bir istisna olarak kıymetlendiriyor.

Halkbank’ın avukatları Anayasa Mahkemesi’nin bankanın itirazını haksız bulması ve yargılamanın devam etmesi halinde bunun memleketler arası ilgiler ve diplomasi bakımından olumsuz sonuçları olacağını savunuyor.

“Karmaşık bir dava”

ABD’deki Vanderbilt Üniversites’nden kamu şirketleri, dokunulmazlıklar, yargı alanı, dış bağlar hukuku üzere mevzularda uzman olan Profesör Ingrid Wuerth Brunk, Anayasa Mahkemesi’nin Halkbank’ın temyiz müracaatına ait alabileceği muhtemel kararlarla ilgili VOA Türkçe’nin sorularını yanıtladı.

Davanın karmaşık yapısına dikkat çeken Profesör Brunk, hususun üç farklı seçenek üzerinden tahlile kavuşabileceği görüşünde.

Bu seçeneklerden birine nazaran, Anayasa Mahkemesi Yabancı Devlet Dokunulmazlığı Yasası kapsamında (FSIA) Halkbank’ın itirazını kabul eder ve ticari faaliyet istisnasının banka için geçerli olmadığına karar verirse Halkbank yargılanamaz ve dava düşer.

Bazı hukuk uzmanları Anayasa Mahkemesi’nin Halkbank’ın yargılamadan muaf olmadığına hükmeden İkinci Daire Mahkemesi’nin kararını iptal edecek bir karar almasının sarsıntı tesiri yaratacağı kanısında.

Diğer seçeneğe göreyse, Anayasa Mahkemesi Yabancı Devlet Dokunulmazlığı Yasası kapsamında Halkbank’ın yaptığı itirazı reddedebilir.

Profesör Ingrid Brunk’a nazaran, Anayasa Mahkemesi’nin bu türlü bir karar alması halinde, ABD hükümetinin de davada tez ettiği üzere, yürütme organı dokunulmazlık tartışmasında kesin karar yetkisinin kendisinde olduğunu söyleyebilir ve yargılamanın devam etmesinin önünü açabilir.

Çünkü ABD hükümetinin ortaya koyduğu teoriye nazaran, Yabancı Devlet Dokunulmazlığı Yasası Halkbank davasına uygulanamaz ise, yürütme dokunulmazlık konusuna karar verebilir.

Profesör Ingrid Brunk bu türlü bir durumun güçler ayrılığına ait meseleleri beraberinde getirebileceğine ve Anayasa Mahkemesi yargıçlarının kimilerinin Salı günkü oturumda buna kuşkuyla yaklaştığına dikkat çekiyor.

Dış siyaset açısından muhtemel sonuçlar da tartılıyor

Hukuk profesörü Ingrid Brunk’ın üzerinde durduğu üçüncü olasılıksa, Anayasa Mahkemesi’nin Halkbank’ın itirazını reddeden bir alt mahkeme yani İkinci Bölge Temyiz Mahkemesi’nin kararını teyit etmesi.

Bu senaryoya nazaran Anayasa Mahkemesi Yabancı Devlet Dokunulmazlığı Yasası’nın (FSIA) ve Halkbank davası bağlamında ticari bir faaliyet sözkonusu olduğu için de yasa kapsamındaki istisnanın cezai davalarda uygulanabileceğine karar verebilir. Bu durumda da Halkbank’a ait dava devam eder.

Ingrid Brunk, “Anayasa Mahkemesi bu tarafta karar verirse İkinci Bölge Temyiz Mahkemesi’ni teyit etmiş olur ve dava devam eder. Bu seçenek Anayasa Mahkemesi açısından nispeten daha kolay bir seçenek. Zira mahkeme davanın dış siyaset sonuçlarıyla ilgili bir şey söylemek zorunda kalmadan ve yürütme organının dokunulmazlık konusunda karar verebileceğine ait görüş beyan etmeden bir karar almış olur” diyor.

Mahkemenin maddede yer alan ticari faaliyet istisnasının Halkbank için geçerli olduğuna karar vermesi halinde de yargılama devam eder.

Profesör Brunk, Anayasa Mahkemesi’nin bu istikamette karar alması halinde, davanın dış siyaset açısından muhtemel sonuçları ya da dokunulmazlık konusunda son kararın yürütmede olması üzere tartışmalara girmeden bir karar vermiş olacağını belirtiyor.

Hukuk uzmanlarına nazaran Anayasa Mahkemesi Halkbank belgesini, Yabancı Devlet Dokunulmazlığı Yasası’nın yabancı ülkeleri cezai kovuşturmadan koruyup korumadığını incelemek üzere İkinci Bölge Temyiz Mahkemesi’ne yine gönderebilir.

Anayasa Mahkemesi’ndeki oturumda yargıçların kimileri İkinci Bölge Temyiz Mahkemesi’nin Yabancı Devlet Dokunulmazlığı Yasası yabancı ülkeleri cezai kovuşturmadan korumuyorsa, yabancı ülkelerin memleketler arası hukuk prensipleri kapsamında dokunulmaz olup olmadıklarını belirleyebileceğini ima etmişti.

Kongre soru işaretlerini giderebilir mi?

Hukuk uzmanlara nazaran ABD Kongresi de tartışmaya bahis olan yasaya ait soru işaretlerini gidermeye yönelik bir adım atarak bir tüzük de kabul edebilir.

Profesör Brunk, “Anayasa Mahkemesi elbette Kongre’ye rastgele bir şey yapması istikametinde bir talimat veremez ancak sözkonusu tüzüğe ait yorumların çok net olmadığını belirterek Kongre’yi Yabancı Devlet Dokunulmazlığı Yasası’nın kapsamını netleştirmeye davet edebilir” diyor.

Uzmanlar Anayasa Mahkemesi’nin vereceği kararın sırf Halkbank açısından değil, yabancı hükümran devletlerin ve onlara bağlı kurumların ABD’de cezai kovuşturmadan muaf olup olmamaları gerektiği konusunun açıklığa kavuşması açısından da ehemmiyet taşıdığını vurguluyor.

Olası kararların muhtemel sonuçları

ABD’de milletlerarası uyuşmazlıkların giderilmesi, tahkim hususları ve ticari davalarda uzman olan avukat Birgit Kurtz da davaya ait yaptığı değerlendirmede Anayasa Mahkemesi’nin önünde üç seçenek olduğunu belirtiyor:

– Cezai kovuşturmadan mutlak dokunulmazlık

– Cezai kovuşturmadan sıfır dokunulmazlık

– FSIA istisnaları dışında cezai kovuşturmadan genel dokunulmazlık

Avukat Birgit Kurtz’un türel değerlendirmesine nazaran bu üç seçenek ABD’nin içtihadı ve öbür devletlerle ilgileri bakımından değerli sonuçları beraberinde getirebilir.

Anayasa Mahkemesi yabancı devletler ve onlara bağlı kuruluşların cezai kovuşturmadan mutlak dokunulmazlığı olduğuna karar verirse, kimi yabancı hükümran devletler işledikleri hatalara karşın ceza almayabilir ve bu durum birtakım devletleri hata sürece konusunda cesaretlendirebilir.

Anayasa Mahkemesi yabancı hâkim devletlerin ABD’de yargılanabileceğine karar verirse, Amerika öteki yabancı devletler ve onlara bağlı kurum ve kuruluşlara karşı kovuşturma başlatabilir. Bu senaryoda kovuşturma mümkünlüğü caydırıcı bir rol oynayarak devletlerin kabahat işlemesini engelleyebilir lakin tıpkı vakitte ABD ve ilgili ülke ortasındaki diplomatik münasebetleri de etkileyebilir.

Avukat Birgit Kurtz, Anayasa Mahkemesi’nin üçüncü mümkünlük dahilinde bir karar vermesi, yani ABD’de yabancı devletlerin yahut onlara bağlı kurumların yargılanmasının Yabancı Devlet Dokunulmazlığı Yasası kapsamındaki istisnalara olağan olduğuna hükmetmesi halindeyse, istikrarlı bir yaklaşım izlemiş olabileceği kanısında.

Birgit Kurtz, bu üçüncü senaryoda uzun yıllar içinde ABD’de Yabancı Devlet Dokunulmazlığı Yasası kapsamında oluşmuş içtihadın ardında yatan mantıktan faydalanılabileceği ve diplomatik sürtüşmenin de en aza indirilebileceği yorumunu yapıyor.

“Anayasa Mahkemesi dikkatli bir karar verecektir”

Hukuk uzmanları, Anayasa Mahkemesi’nin bahar sonu ya da yaz başında bir karar alabileceğini belirtiyor.

VOA Türkçe’ye konuşan Profesör Ingrid Brunk, “Anayasa Mahkemesi bu bahiste dikkatli ve biraz da sonlu bir karar verecektir. Yargıç (Brett) Kavanaugh ve öteki yargıçlardan kimileri dış siyaset telaşlarından bahsettiler. O nedenle yargıçlar bana kalırsa kapsamı dar bir karar alırken çok çok dikkatli olmak isteyeceklerdir” diyor.

VoA / Begüm Dönmez Ersöz