Önümüzdeki yıl ana muhalefetin yahut bugünkü iktidarın temsilcileri ile müzakereye oturacaklar. Tüm belirtiler anlaşacaklarını gösteriyor. Türkiye sermaye blokunun itirazı yoktur.
Gözlerden kaçmış olabilir: IMF’nin Türkiye uzmanlarından oluşan bir grup 14 Ekim’de Türkiye’ye geldi. Çoklukla iki yılda bir üye ülkelerle yapılan müşavere toplantılarından (Article IV Consultations) birini tamamlayıp 4 Kasım’da Washington’a döndü.
Bir evvelki toplantının raporu Haziran 2021’de yayımlanmıştı. Uzmanların son tespitleri, teklifleri IMF Yürütme Kurulu’nda tartışılarak katılaştıktan sonra Ocak 2023’te bir Türkiye Raporu olarak yayımlanacak.
Merakla bekliyoruz. Çünkü, önümüzdeki yıl tıpkı grup bir IMF kredisini tartışmak için de Türkiye’ye gelebilir.
Bereket ki IMF heyeti, Türkiye’den ayrılmadan evvel bir basın duyurusu yayımladı (4 Kasım 2022). Bu kısa ve özlü evrak, Türkiye raporunun ön tespitlerini, tekliflerini özetliyor. Ocak 2023’ü beklemeden gözden geçirmemize imkân veriyor.
Son iki yıl: Çalkantılı, istikrarsız bir büyüme…
Basın duyurusunun ekonomik tespitleri son iki yıla odaklanıyor. Aktaralım:
“Salgının birinci tesiri sonrasında büyümenin güçlü bir tempoyla canlanmasını, dinamik bir özel dal ve teşvik siyasetleri mümkün kıldı.”
“2021 sonlarında siyaset faiz oranındaki indirimler süregelen kırılganlıkları ağırlaştırdı. Bunları TL’nin bedel yitirmesi ve yüksek enflasyon izledi.”
“TL üzerindeki baskıları hafifletmek için evvel döviz fiyatlarına müdahaleler ve ‘döviz kuru garantili mevduat’ (KKM) düzenlemesi; daha sonra da kredi artışını frenleyen bir dizi makro-ihtiyatî ve düzenleyici tedbir uygulandı.”
“Ukrayna savaşı, bilhassa güç fiyatlarını artırarak ekonomik tansiyonları ağırlaştırdı.”
Uzmanların ihtimamlı üslupları dikkat caziptir. Olgular aktarılıyor. Nedensellik tahlili yoktur. “Süregelen kırılganlıklar” tespiti evvelki Türkiye raporlarında yer alıyordu. Aktüel tenkitleri ise, tespitleri izleyen tekliflerden algılıyoruz.
Bir evvelki Türkiye Raporu 2020’yi kapsıyordu. IMF’nin 2022 büyüme öngörüsünü de ekleyerek son üç yılın büyüme oranlarını sıralayalım: %1,9 → %11,4 → %5,0…
Bu çalkantılı büyüme patikası, IMF uzmanlarına nazaran “dinamik bir özel sektör” sayesinde ve bir dizi teşvik ile gerçekleşti. Önlemler iki periyoda ayrılıyor: 2021’de döviz fiyatları, rezervler eritilerek frenlenmeye çalışıldı. 2022’de döviz piyasaları KKM ile yönlendirildi; banka kredileri ise bir dizi müdahale getirilerek denetlendi.
Kırılganlıklar iktisadın büyüme potansiyelini aşındırmıştır
Önceki Türkiye raporlarından biliyoruz ki, IMF’nin “kırılganlık” tespitlerine yol açan tenkitleri, Merkez Bankası’na müdahalelerin başladığı 2015’e uzanır.
AKP’nin neoliberal modeli izlediği birinci on üç yılda iktisat yüzde 4,4’lük bir tempoyla büyümüştü. Milletlerarası ekonomik ortamın bozulduğu 2015 sonrasında IMF, Türkiye’nin potansiyel büyüme suratını yüzde 3,3 olarak öngörmüştü. 2015-2022’de gerçekleşen büyüme oranı ise bu eşiği aştı; yüzde 3,9’a ulaştı.
IMF’ye nazaran büyümeyi zorlayan müdahaleler kaynak tahsisini bozmuş; büyüme potansiyelini aşındırmıştır. Bu tespit, 4 Kasım tarihli basın duyurusunda değil, Ekim 2022’de güncelleştirilen Dünya Ekonomik Görünümü’ndeki (WEO) 2023-2027 Türkiye öngörülerinde yer alıyor: Büyüme eğilimi 0,3 puan (%3,3 → %3,0) aşağı çekilmiştir.
Büyüme eğiliminin 0,3 puan indirilmesi değersiz görülebilir; fakat birikimli sonuçları ciddidir. IMF’nin beş yıllık Türkiye öngörülerinin dayandığı siyaset çerçevesini ve muhtemel sonuçlarını 21 Ekim’de Sol Haber’de incelemiş; tartışmıştım. (“IMF’ye Nazaran Türkiye İktisadı: 2022-2027”).
Kısa periyot teklifleri: Bir “şok tedavisi” var mı?
IMF uzmanlarının basın duyurusuna dönelim. Son iki yıl tespitlerini, kısa periyoda dönük siyaset teklifleri izliyor. Basın notu açıklıyor ki bu teklifler, istişareler sırasında iktisat idaresine de aktarılmıştır. Birinci etapta uygulanması gereken “erken önlemler” ile başlayalım:
“Politika faizinin erkenden yükseltilmesi, merkez bankası bağımsızlığını güçlendiren adımlarla birleştirilmelidir. Bu adımlar, enflasyonun hafiflemesine ve rezervlerin vakit içinde bir tampon oluşturmasına imkân verecektir.”
“Artan malî riskler ve yüksek enflasyon nedeniyle sıkı bir maliye siyaseti da yardımcı olacaktır; gereksinim sahiplerini hedefleyen yardım ödenekleri ayrılmalıdır.”
IMF uzmanları sıkı para ve maliye siyasetleri içeren klâsik bir istikrar programını savunuyor. Bu teklifler bir “şok tedavisi” boyutu içeriyor mu? Basın notu bu olasılığa değinmiyor.
Yanıt, “para ve maliye siyasetlerinin hangi boyutlarda sıkılaştırılacağı?” sorusu ile temaslıdır. TÜFE enflasyonu ile siyaset faizleri ortasındaki makas 75 puandır. “Özerkleşen” Para Piyasası Kurulu’nun birinci toplantısında siyaset faizinin yüzde 80’e çekilmesini fanatik neoliberaller dahi öneremez. Makası daraltan adımların, aylık toplantılarda peş peşe atılması beklenecektir.
IMF’nin WEO öngörülerine nazaran, önümüzdeki beş yılda enflasyon yumuşak bir tempoyla aşağı çekilecek; devir sonunda %15 dolaylarında seyredecektir. Bu, izafî olarak ölçülü bir mali daralma manasına gelir.
Kamu maliyesinde kemer sıkma ise, “artan malî riskler”in içeriğine, boyutuna bağlıdır. Bu söz ile Hazine’nin döviz yükümlülüklerini içeren bir dış borç krizi kastediliyorsa, sert bir daralma gündeme gelebilir. 2001 krizinde olduğu gibi dış borç yükünün finansmanını üstlenen bir IMF kredisi, faiz dışı fazla / GSYH hedeflerini zorunlu kılar. Boyutu, küçülme yahut sakinleşme getirir.
Uzmanların basın duyurusu, kamu maliyesinde kemer sıkma boyutunu “ihtiyaç sahiplerini hedefleyen yardım ödenekleri” ile kısmen hafifletiyor. 2001’deki IMF programında bu esneklik yoktu; ağır sonuçları AKP iktidarına kapı aralamıştı. IMF’nin Fiscal Monitor istatistikleri, korona salgınında Türkiye’de bütçe kaynaklarının fakir katmanlardan esirgendiğini gösteriyor. Uzmanlar bu olgunun elbette farkındadır.
IMF’nin WEO öngörülerine nazaran kısa periyotlu bir istikrar programı 2023’te büyüme temposunu 2022’ye nazaran 2 puan (%5 → %3) aşağı çekecektir; o kadar… İstihdamı, fiyatları aşındıran sakinleşme bugünkü toplumsal buhranı ağırlaştıracaktır.
Uzmanların basın notu, daha ağır bir “şok tedavisi” mümkünlüğünü dışlamıyor.
Orta devir teklifleri ve uzantıları…
IMF uzmanlarına nazaran, kısa devirli istikrar siyasetleri sırasında 2022’de uygulanan olağan-dışı müdahale ve tedbirler korunacaktır. Sonrasında bunlar temizlenecek; neoliberal düzenlemelere “tam dönüş” sağlanacaktır:
“Bu siyasetler uygulanarak enflasyon yavaşladığında KKM’yi de içeren makro-ihtiyatî ve düzenleyici tedbirlere basamaklı olarak son verilmelidir. Devlet, böylelikle finansal piyasalarda ve kredilerin tahsisinde çok daha küçük bir rol oynayacaktır.”
Sonrasını IMF/WEO’nun 2022-2027 öngörülerini izleyerek betimleyebiliriz. Şirketler ve bankaları yöneten “dinamik bir özel sektör” sermaye birikimini ve büyüme biçimini, milletlerarası sermaye ile işbirliği içinde belirleyecektir. Yüzde 3’lük bir büyüme patikası dar tarifli işsizlik oranını çift hanelere yerleştirecektir. TÜİK’in dahi hesapladığı, IMF’nin dikkate almadığı atıl işgücü oranı zaman içinde aktif nüfusun dörtte birini aşacaktır.
Emeği dramatik boyutlarda “ucuzlatan” yabanî bölüşüm şokuna katkı yapan enflasyon, ölçülü boyutlarda süregelecek, işgücü piyasalarına disiplin sağlayacaktır. Döviz fiyatları hedeflenmeyecek, serbestçe dalgalanacaktır. Milletlerarası rekabet gücünü sermaye hareketleri ve astronomik emek rezervleri belirleyecektir.
IMF uzmanları ve Washington’daki amirleri, Türkiye için bu türlü bir gelecek öngörüyor. Önümüzdeki yıl ana muhalefetin yahut bugünkü iktidarın temsilcileri ile müzakereye oturacaklar. Tüm belirtiler anlaşacaklarını gösteriyor. Türkiye sermaye blokunun itirazı yoktur.
Bizlere de didikleyip incelemek; “çatlak ses çıkarmak” ile yetinmeyip hoşunu, farklı olanını bulmak, savunmak, yaymak düşüyor.
soL
