Adaletsiz ve fakirleştiren akıldışı bir iktisat deneyinin sürdürülebilirliğinin KKM üzere devletin verdiği sınırsız bir kefalete dayanması, her geçen gün ileride ödenecek faturanın artmasına neden oluyor. Riskleri seçim sonrasına ötelemek için KKM’nin müddeti uzatılıyor ve dış finansman için her türlü politik taviz veriliyor.
“KKM uygulaması döviz kurunda birkaç aylık süreksiz bir istikrar sağlamış olsa da, enflasyonu patlatan, hazine borçlanmasını daha kıymetli hale getiren, toplumsal adaleti yok eden, tahminen de en değerlisi ahlaki erozyon yaratan bir uygulama olarak ileride finans literatüründe yerini alacak.”
Devlet Baba Kefil Olunca
KKM kararı bence devletin AK Parti’nin sıra dışı iktisat siyasetlerine kefil edilmesiydi.
Parasal bir hususta işin içine devlet kefaleti girdi mi akan sular durur. Kamu Özel İşbirliği (KÖİ) projeleri bunun uygun bir örneğidir. Devlet baba projeye kefil olunca bankada hesap bile açacak prestiji olmayan birtakım müteahhit ve işletmeciler bir anda sorgusuz sualsiz muteber müşteri haline gelirler. Yurtiçi ve yurtdışı bankalar fizibiliteye çok da bakmadan devasa projeleri finanse etmek için kuyruğa girerler.
Bu mevzularda gelen tenkitlere yanıt vermeyi de bizi bu yükümlülüklere kefil eden, imzayı atan politikler ve bürokratlar üstlenirler. Tenkitlerin dozu arttıkça da o projelerin ne kadar yararlı ve aslında kârlı olduğunun pazarlamasını daha üst perdeden yaparlar.
Paranı Dövize Endeksle ve Liralaş
Bunu yaparken inandırıcı olsun olmasın herkesin ilgisini çekecek, tartışma yaratacak kimi tabirler çok işe fayda. Mesela KÖİ projeleri için “Milletin cebinden tek kuruş çıkmıyor” söylemi tartışılır durur. Kimsenin mana veremediği kelamda iktisat modeli için lisana getirilen “Epistemolojik kopuş” üzere bir telaffuz bir anda gündem haline geliverir.
KKM ile devletin AK Parti’nin tercihine kefil edilmesini savunanların ortaya attığı terim ise “Liralaşma” oldu. Bu tabirle birinci defa KKM kararı sonrasındaki TCMB enflasyon raporunda tanıştık. Sonrasında iktidardaki politikler de bunu sıkça kullanmaya başladılar.
“Dövizi satın almayıp paranızı dövize endekslerseniz ortadaki kur farkını devlet size ödeyecek” taahhüdünün nasıl olup da “Liralaşma” sağlayacağını kimse anlamasa da bu sözcüğün pazarlama tesiri yüksek oldu.
Hatta TCMB Lideri Kavcıoğlu, 12 Eylül’de kurumunun blogunda bu mevzuda bir yazı yayınladı. Yazısından bir paragrafı aşağıda paylaşıyorum.
“Liralaşma ile birlikte, hanehalkı, firma ve bankacılık bölümlerinin varlık ve yükümlülüklerinde Türk lirası cinsi kalemlerin tartısının artırılması, böylelikle finansal sistemin bütüncül olarak Türk lirası yüklü hale gelmesi mümkün olacaktır. Liralaşma ayrıyeten mukavele, fiyatlama ve ödeme süreçlerinde Türk lirasının temel alınmasını da kapsamaktadır.”
KKM sonrası devirde yazıda bahsedilen hanehalkı, firma ve bankacılık kısımlarının varlık, yükümlülük ve fiyatlama davranışlarında sizce bir Liralaşma eğilimi ortaya çıkmış mıdır?
Firmalar
Geçen yıl bu vakitler iç piyasada 6-9 ay ortasında olan vadeler bugün artık 1 ay bile değil. Ticaret yapanlar 1 ay sonra eline geçecek Türk lirası ile ne kadar mal yahut hizmet alabileceğini kestiremez hale geldi. Durum bu iken kontrat ve fiyatlamalarda Türk lirasını temel alıp almadığının takdirini okuyuculara bırakıyorum.
Hanehalkı
Tasarruf tercihlerine bakınca da tablo bizlere “Liralaşma” pazarlamaya çalışanların yansıttığından epey farklı görünüyor.
Aşağıda “Liralaşma” tablosunu görebilirsiniz. Tabloya nazaran Türk lirası mevduatların toplam mevduatlar içindeki hissesi 20 yılın en düşük seviyesine gerilemiş durumda.
Yapılan hesaplamalara nazaran bu yıl yalnızca 9 aylık devirde mevduat tercihlerinde döviz ve dövize endeksli varlıkların meblağı 65,6 milyar dolar artmış.
Haluk Bürümcekçi’nin hesaplamasına nazaran de, KKM yoluyla dövize endekslenen mevduat meblağı 76,9 milyar dolar düzeyine ulaşmış. Yılbaşından itibaren döviz mevduatlarındaki gerçek azalış ise yalnızca 12,3 milyar dolar (sabit parite ve ons hesabı ile).
Yani kamunun üzerine 77 milyar dolarlık mevduatın kur riski yüklenirken, bankalardaki yabancı para hesaplarından yalnızca 12,3 milyar dolar döviz eksilmiş.
Buna ek olarak bir de çok göz önünde olmayan Eurobond yatırımları kısmı var. Tekrar TCMB bilgilerine nazaran KKM sonrası hanehalkının ve yatırım fonlarının Eurobond varlıkları 4,5 milyar dolar artmış.
Hayaller Liralaşma, Gerçekler Dolarizasyon
KKM dışarıda tutulunca TL mevduatlar son bir yılda yalnızca yüzde 28 artmış. Meğer birebir devirde oluşan TÜİK enflasyonu yüzde 83. Aşağıdaki grafikte görüleceği üzere gerçek olarak TL mevduatlar en düşük düzeyine gelmiş.
Dolayısıyla finansal sistemde bırakın rastgele bir “Liralaşma” olmasını “Dolarizasyon” almış başını gitmiş.
Sonuç olarak TCMB Lideri blog yazısında tasarruf tercihlerinde Liralaşma hayallerinden bahsetse de, gerçekler, 77 milyar dolar muadili yabancı para mevduatının kur farkına devletin kefaleti olmuş.
Bul Krediyi Kap Parayı
İşin yükümlülük tarafına gelince tablo büsbütün değişmiş durumda.
Yukarıda göreceğiniz üzere “varlık Liralaşması” ortada yokken, “yükümlülük Liralaşması” süratle hayata geçmiş.
Türk lirasındaki oynaklık nedeniyle döviz kredileri azalırken, dünyanın en derin negatif faizi tam manasıyla bir “Türk lirası krediye hücum” yaşanmasına sebep olmuş.
Enflasyon ile kredi faizi ortasındaki bu fevkalâde fark, şirketlere neredeyse alabilecekleri kredi ölçüsü kadar kâr etme fırsatı sunuyor. Üretici enflasyonunun yüzde 150 olduğu ortamda yüzde 20 düzeyinde Türk lirası krediye ulaşabilen şirketlerin ne rekabeti ne de araştırma geliştirme çalışmalarını kaygı etmesine gerek kalıyor. Münasebetiyle şirketler için krediye ulaşabilmek tıpkı 1970’lerde olduğu üzere yaşamsal kıymeti olan bir iş haline dönüştü.
Bu krediye hamlenin Türk lirasının kıymet kaybını ve enflasyonu beslediğini TCMB’de çok âlâ biliyor. Tam da bu nedenle TCMB Lideri bir yanda blog yazısında Liralaşmaya övgü düzerken başka yanda kredilerin kapsamını ve faizini sınırlayan düzenlemelere imza atıyor.
Yükümlülük Liralaşması Bekleme Odasında
“Liralaşma” söylemi ile çıkılan yolun daha bir yılı dolmadan “varlık Liralaşması” çoktan hayal oldu. Süratle hayata geçen “yükümlülük Liralaşması” ise süratli başlangıcın akabinde şimdilik yaratıcıları tarafından bir kenarda bekletiliyor.
Seçimlere çok az kaldığı için yükümlülük Liralaşmasının geleceği epey parlak. Gelecek yıl başından itibaren tek haneye düşürülecek olan TCMB faizine yakın düzeyden çokça kredi dağıtılacak. Krediyle ve nakdî genişlemeyle yaratılan büyüme döngüsü yine hayata geçecek.
Tabii ki bunun akabinde enflasyon yine ivme kazanacak. Lakin baz tesiri ile ortaya çıkacak olan düşüş Mayıs ayına kadar devam edeceğinden, ufukları seçime kadar olan politikler ve bürokratlar için bunun bir ehemmiyeti olmayacak.
Organik Liralaşmanın Faturası Büyüyor
Adaletsiz ve fakirleştiren akıldışı bir iktisat deneyinin sürdürülebilirliğinin KKM üzere devletin verdiği sınırsız bir kefalete dayanması, her geçen gün ileride ödenecek faturanın artmasına neden oluyor. Riskleri seçim sonrasına ötelemek için KKM’nin mühleti uzatılıyor ve dış finansman için her türlü politik taviz veriliyor. Devlet kefaleti ortadan kaldırılıp gerçek ve organik bir “Liralaşmaya” dönüş yapılması gerektiğinde toplumun her kısmının ödeyeceği fatura artıyor.
Perspektif
