İkinci cins tarihi 28 Mayıs’a kadar, piyasa hareketlerinin daralması, işletmelerin beklemede kalması olağandır. Fakat evvelce biriken istikrar ve inanç sorunu, bu süreyi daha kırılgan ve riskli yapıyor.
1. En kritik sorun, döviz problemidir. Dün bankalar ortası süreçlerde 19,67 TL olan dolar kuru, Kapalıçarşı’da yüzde 15 daha yüksek ve 22,60 TL idi. Yüzde 15 fark ikili piyasa yapısı ve karaborsa demektir. Fakat dalgalı kur sistemi olduğu için ismine karaborsa denilmiyor.
Merkez Bankasının talimatı ile bankalar döviz – alış ve satış kuru ortasında yüzde 10 fark yaratarak yoldan döviz satışını kısıtlamış oldu. Kaldı ki bankalar döviz çekmek isteyenlere istedikleri dövizi çabucak veremiyorlar. Zira fiziki olarak döviz bulamıyorlar.
Öte yandan kuru tutmak için kamu bankaları döviz sattı ve lakin kâfi deva olmadı.
Dalgalı kur sisteminde çok döviz hareketlerini Merkez bankası döviz alarak ve satarak ayarlar. Lakin Merkez bankasının resmi rezervleri eksi 73 milyar dolardır. Dövize müdahalesi sonlu kalıyor.
Kamu bankalarının vazifesi, kuru tutmak değil. Zira bu bankaların konum açıklarının maliyetini ve ziyanlarını toplum çekiyor.
Ayrıca seçim ikinci cinse kaldığı için, yabancılar borsada satış yaptılar.
Bu süreçte tek tahlil yüksek faizle kısa vadeli dış borç bulmak kalıyor.
2. Para ve sermaye piyasalarında borsa düştü. Bankalar nakdi kredileri daralttı. Mevduat faizi yüzde 40’a çıktı.
Merkez Bankasının bankalara çok müdahalesi, bankaların piyasa kuralları dışına çıkmasına ve aksak rekabete neden oluyor. Kırılganlık artıyor.
Merkez Bankası müdahalesi itimat sorunu yaratıyor. Bu nedenle MB piyasa kurallarına karşıt kararlar vermemeli ve bankalara müdahaleyi en aza indirmelidir.
3. Bütçe açıkları arttı. Beklenti bu sene açığın yüksek olacağı istikametindedir. 2023 bütçesinde açık amacı 659,4 milyar dolardır. Ocak-Nisan 4 aylık açık 382,4 milyar liradır ve toplam maksadın yüzde 58’i kadardır.
Memur alımının artması, maaş ve fiyat artışları, EYT’liler, sarsıntı maliyetleri, bütçe açığının daha da artmasına neden olacaktır. Bütçe açığının artması, kamu iç ve dış borçlarının artmasına neden olur. Ayrıyeten cari harcamaların artması enflasyona yansır.
Ancak bütçe açıkları sorunu, döviz sorunu üzere anında piyasayı ve fiyatları etkilemez. Gecikmeli tesirler. Bu nedenle 28 Mayıs’a kadar bütçe ek bir maliyet getirecek lakin şok bir tesir yapmayacaktır.
28 Mayıs sonrasında, siyasi iktidar bugüne kadar uyguladığı iktisat siyasetlerini terk edip, denenmiş ortadoks siyasetlere dönmeli, popülizme orta vermeli, yerli ve yabancı sermayeye itimat vermelidir.
