“2023’te iktisat nasıl şekillenebilir? Bu soruya 2023’ü ikiye ayırarak yanıtlamaya çalışmakta fayda var: Seçim öncesi ve seçim sonrası. Yapılan açıklamalara bakılırsa, altılı masanın iktidar olması halinde makule dönülmesi ihtimali çok güçlü. Cumhur ittifakının seçimi kazanması halinde ise üç seçenek var.”
2023’te ekonomimiz nasıl şekillenebilir? Sıkıntı bir soru. Zira hem iktisattaki şartlar açısından olağanın dışında bir devirdeyiz hem de epey değerli bir seçime çok az kaldı. Bu soruya 2023’ü ikiye ayırarak yanıtlamaya çalışmakta fayda var: Seçim öncesi ve seçim sonrası.
Önce seçim sonrası. Seçim sonrasında iktisatta neler yaşanabileceği “makule dönülecek mi?” sorusuyla yakından ilgili.
Makulden ne kastettiğimi ana başlıklarıyla özetleyeyim.
Seçim sonrası birinci seçenek: Makule dönmek
İlk kümede makro istikrara yönelik siyasetler var: Merkez Bankası’nın asli işine dönmesi –yani enflasyonla uğraş etmesi.
Bankacılık dalının bilançosunu bozma potansiyeli taşıyan tüm zorlamaların kaldırılması. Bütçedeki kara deliklerin azaltılmasına ve giderek yok edilmesine başlanması (kur muhafazalı mevduat sisteminden vazgeçilmesi, gelir garantilerinin gözden geçirilmesi gibi).
Kamunun kendi vatandaşlarına olan döviz cinsinden borcunun kademeli olarak azaltılması. Fakirlerin ve dar gelirlilerin haklarına öncelik veren bir bütçe uygulanması. İşsizlik sigortası fonunun gayeleri dışında kullanılmaması.
Seçim sonrası yapılabileceklerin ikinci kümesinde öncelikli yapısal ıslahatlar yer alıyor: Açıklanan istatistiklere inanç sağlayacak bir kurumsal yapının oluşturulması. İhale yasasının sil baştan yine yazılması. Türkiye ve dünya iktisadını izleyecek, iktisat siyaseti alternatifleri tasarlayacak, uygulanan siyasetlerin tesir tahlilini yapacak bir merkezi kurumun kurulması. Merkez Bankası bağımsızlığını tekrar sağlayacak yasal değişikliklerin yapılması. Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu ve Rekabet Kurumu üzere kurumlar için de gibisi adımların atılması. En kıymetlisi de adil ve süratli çalışan bağımsız bir yargı sisteminin oluşturulması.
Makule dönülmesi mecburilik mu?
Mevcut ekonomik durum sürdürülebilir değil. Birkaç ay daha düşecek olmasına rağmen, Haziran ayına geldiğimizde, yani seçim sonrası şartlarda, enflasyon hala dünya ölçeğinde çok yüksek bir enflasyon olacak. Buna rağmen, enflasyonun çok altında tasarruf sahibini cezalandıran bir faiz… Her an dövize olan talebin sıçraması potansiyeli manasına geliyor bu.
Yetmedi; 2022’de dış ticaret açığı 100 milyar doların üzerine çıktı, cari açığın 45 milyar dolara yaklaşması kelam konusu ve 2023’te vadesi gelen dış borcumuz 190 milyar dolar hududuna geldi. Yılın birinci yarısında uygulanacak seçim iktisadının dış ticaret ve münasebetiyle cari açığı yükseltme ihtimali var.
Büyük merkez bankaları siyaset faizlerini artırma sürecindeler. Bu sürecin yılın birinci yarısında da sürmesi bekleniyor. Bilhassa risk priminin yüksek olduğu periyotlarda ve büyük merkez bankalarının faiz artırım sürecinde oldukları şartlarda, yüksek maliyet ödemek istemeyen borçluların bir kısmı vadesi gelenden daha az borçlanmak isteyebilirler. Keza isteseler bile borçlanamayacaklar olabilir.
Seçim sonrası ikinci seçenek
Bunların hepsini alt alta topladığınızda, döviz kuruna üste hakikat baskının varlığı açık biçimde ortaya çıkıyor. Faiz silahı kullanılamayınca, döviz talebini azaltmak için bankalara ‘makro ihtiyati tedbirler’ başlığı altında, özünde bilançolarını yıpratıcı zorlamalar getiriliyor.
Mevcut durum sürdürülemez ancak bu sonuçtan yola çıkıp makule dönmekten diğer yol yok sonucunu da çıkarmamakta fayda var. Elbet öbür seçenekler de kelam konusu. İkinci seçenek şu: Sürdürülemez mevcut siyasetin temel ekseni korunarak sürdürülebilir bir siyaset haline getirilmesi.
Şu anda uygulanan iktisat siyasetinin temel ekseni ne? Özünde, sermaye hareketlerinin son derece kısıtlandığı (yurtdışından borçlanmanın ve yurtdışına borç vermenin çok zorlaştığı, birtakım kesitler için ise bunun imkânsızlaştırıldığı) bir dünya ve bu dünyaya uygun iktisat siyaseti. Miladını, 2018-19 krizine kadar götürebilirsiniz. ABD ile çelişen bir dış siyasetin ve ABD Başkanı’nın tehditkâr tweet bildirilerinin koca Türkiye’de krize yol açmasının travması. Büyük bir istihdam kaybı ve daralan bir iktisat.
Bu nasıl olabildi?
Nasıl olabildi? Olabildi, zira Türkiye dış borca bağımlı bir ülkeydi. Bu durumdan kurtulmak gerekiyordu. Nasıl kurtulunacağına ait sağlıklı bir plan olmayınca, düşe kalka bir şeyler yapılmaya başlandı. Temelde de yurtiçi finansal piyasalarda yabancı varlığının giderek azaltılmasına yönelik adımlar atıldı.
Aradaki U-dönüşler bir tarafa, ikinci evre Merkez Bankası’nın cari süreçler açığını güya azaltmak için attığı adımlarla geldi. Siyaset faizi keskin biçimde düşürülünce kur sıçradı ve Türkiye krizin eşiğine geldi. Sonra yaşananları biliyorsunuz. Peşi sıra bir dolu karar: Bugün şu sorun çıktı, onu çözelim. Yeni karar diğer problemler çıkarınca onları çözmek için daha yeni kararlar falan.
Önemli nokta şu: Sermaye hareketleri giderek kısıtlandı. Kredi ve mevduat faizleri ile hangi dallara kredi açılabileceği merkezden belirlenmeye başlandı. Merkez Bankası’nın kredi arzını destekleyici bir role soyunmakta olduğunu da bunlara eklemek gerekir.
İki seçenek daha var
Seçim sonrası ikinci seçeneğin dünyası bambaşka bir dünya ve çok düzgün düşünülmüş bir tasarım gerektiriyor. Dengeli çerçeveden kasıt bu. Bu türlü bir iktisat siyaseti çerçevesi âlâ midir? Değerli bir soru. Lakin bu sorunun yanıtlanması bir sonraki etap. Öncelikle bu çerçevenin oluşturulup tartışmaya açılması gerekiyor. Bu türlü bir çerçeve olmadan, düzgün olup olmadığına nasıl karar vereceğiz?
İlk iki seçenek dışında iki seçenekten daha kelam edilebilir. Aslında bunları ‘yarım’ seçenekler olarak düşünmek gerekir. Birinci yarım seçenek, Türkiye İktisat Modeli olarak isimlendirilen mevcut sürdürülemez iktisat siyasetini sürdürmeye çalışmaktır. Bunun üzerinde durmaya gerek yok; ismi üstünde sürdürülebilir değil bu siyaset. Neden sürdürülebilir olmadığını aşağıda ‘seçim öncesi’ kısmında (bir kere daha) ele alıyorum.
Seçim sonrası ikinci yarım seçenek ise üstte ‘makule dönüş’ olarak tanımlanan birinci seçeneğin yapısal kısmının –özellikle de bağımsız yargı ve bağımsız Merkez Bankası kısmının eksik olduğu bir siyaset çerçevesi.
Altılı Masa “makule” dönebilir mi?
Yapılan açıklamalara bakılırsa, altılı masanın iktidar olması halinde makule dönülmesi ihtimali çok güçlü.
Cumhur ittifakının seçimi kazanması halinde üç seçenek var. Seçim sonrası iktisat siyasetinde ‘makul’ün yapısal kısmının olmasını ummak, neredeyse yeni hükümet sistemine geçtiğimizden beri hayata geçirilen uygulamalar dikkate alındığında gerçekçi olmaz. Hasebiyle, ‘ikinci yarım’ seçeneğe yönelmek gündeme gelebilir.
Cumhur ittifakının seçimi kazanması halinde bir öbür alternatif ise –sürdürülemezliğine rağmen- mevcut iktisat siyasetini sürdürmeye çalışmak. Farklı bir tabirle, ‘birinci yarım’ seçeneği seçmek. Bu yola girilse bile eninde sonunda öbür bir iktisat siyasetine geçiş kaçınılmaz hale gelir.
Dolayısıyla ya bu yolun sonunda ya da baştan Türkiye İktisat Modeli denilen mevcut politikayı sürdürülebilir hale getirecek kendi içinde dengeli bir çerçeveye oturtmak gerekir. Bu ise üstte kelamını ettiğim ikinci seçeneği oluşturuyor. Fakat ortada bu seçeneğe yönelik bir tasarım yok. Bunu düşünen takımlar olduğu da çok kuşkulu.
“Makul” ne vadediyor?
‘Makule dönüş’ yani birinci seçenek şunu vaat ediyor: Maliye, para ve finansal istikrar siyasetlerinde olağanlaşma. Kurumların kıymetinin artması ve siyaset dizaynına katılmaları. Risk priminin bariz biçimde düştüğü, döviz kurunun yapay müdahalelere gerek kalmadan sakinleştiği, yeniden yapay müdahaleler olmadan faizin düştüğü, enflasyonun ise bir yıl içinde yüzde 40-45 civarından yüzde 20 civarına indiği bir periyot. Gerisinden da tek haneli enflasyon.
Böyle bir ortamın büyüme ve istihdam dostu olacağı da açık. Ayrıyeten hem kamu maliyesinde hem de bankacılık kesiminde değerli bir toparlanma beklenir. Velhasıl, yaklaşık iki yıllık bir müddet içinde, Türkiye’yi bir üst lige çıkaracak adımların rahatlıkla atılabileceği bir taban oluşturmak mümkün olacaktır.
Yazının tamamı burada.
