İki yıl evvel bu köşede “İstatistiklerle Oynamayınız” ve “Koronavirüs Sonrasında Ulusal Gelir” başlıklı iki yazım yayımlandı (soL Haber, 22 Mayıs ve 4 Eylül 2020). TCMB’nin ödemeler istikrarı hesaplarında yer alan “net hata/noksan” (NHN) kalemi üzerinde yapılan revizyonlara ve bunların TÜİK tarafından ulusal gelir (GSYH) varsayımlarına taşınmasına dikkat çekiyor ve eleştiriyordum.
“Kayıt dışı fon hareketleri” olan NHN üzerinde, TCMB önemli boyutlarda yeni revizyonlar yaptı. Bunların GSYH bilgilerine taşınması da mecburidir.
Aynı mevzuyu tartışan iki yıl evvelki yazılarımdan aktarmalar yaparak son revizyonları sorgulamak istiyorum. Ekonomik istatistiklerin detaylarıyla ilgilenmeyen okurlarım, yazının son kısmına atlayabilirler.
Mayıs 2020: 44 milyar dolarlık NHN nasıl buharlaştı?
Mayıs 2020 tarihli yazımdan aktarmalarla başlayalım:
“Ödemeler istikrarı hesaplarında AKP’li yıllara has bir tuhaflık var: Evvelki devirlerde NHN kaleminin artı ve eksi hareketleri birbirini telafi etmiş; toplam olarak sıfıra yönelmiştir. Örneğin 1984-2002’nin NHN toplamı küçük bir eksi (-2,5 milyar dolar) vermiştir. Bu kalem, AKP ile birlikte boyut ve işaret değiştirmiştir. 2003-2019’un NHN toplamı büyük boyutlu “net giriş”tir: +60,3 milyar dolar…”
“Kayıt dışı sermaye hareketleri AKP sonrasında niye sistematik olarak artı’ya dönüştü? TCMB yanıtlayamadı; bunun yerine Mart 2020’de bu kalemi buharlaştırdı. Ararsak, nedenini keşfediyoruz: Hizmet ticareti istikrarı (öncelikle yükselen ihracat sayesinde) yaklaşık birebir ölçüde artmıştır…”
“TCMB Mart 2020 revizyonunu, TÜİK’in yeni düzenlediği ‘hizmet ticareti istatistikleri’ ile açıklıyor. Bu istatistiklerde yapılan değişikliklerin haritasını veriyor; lakin sayılarını değil… Bu nedenle hizmet ticaret istikrarında yedi yılda gerçekleşen 44 milyar dolarlık yükselişin dökümü belirlenemiyor. Türkiye’ye olsa olsa Orta Doğu’dan akan ‘esrarengiz’ transferlerin ‘hangi cins hizmet ihracatı’ olarak kayda geçtiğini de öğrenemiyoruz.”
Yazıda, revizyon öncesi ve sonrası istatistiklerini karşılaştıran bir tablo da yer alıyordu. 2013-2019 yıllarının 44,4 milyar dolarlık kayıt dışı sermaye girişi (NHN), 3,8 milyar net çıkışa dönüşmüş; büyük ölçüde hizmet ihracatı yoluyla cari süreç açığını azaltmıştır. İlgilenen okurlar, yazıdaki tabloya da göz atabilir.
Eylül 2020: Ulusal gelir hesapları nasıl düzeltildi?
Mayıs 2020 yazısında “hizmet ihracatı”nı artırarak gerçekleştirilen NHN revizyonunun ulusal gelir hesaplarına da taşınacağını kestirim etmiştim. Aktarıyorum:
“Yapılan revizyon, ödemeler istikrarı sistematiğine terstir: Sermaye hareketleri içinde yer alan bir kalem, hizmet ticaretine taşınmıştır. Sistematik olarak kayıt dışı para girişlerinden yararlanan (Cayman Adaları, Lüksemburg gibi) ekonomiler, ‘vergi yahut para aklama cennetleri’ sayılır. Bu girişlere aracılık yapan bankaların süreçlerden aldığı kurul ‘hizmet ihracatı’dır; aktarılan servet toplamı ise yalnızca kayıt dışı sermaye girişidir. AKP yıllarının Türkiye’si gibi…”
Bu tespiti Eylül 2020 tarihli yazımda tekrar vurguladım: “Sorun, ödemeler istikrarı tablolarındaki “düzeltme” ile son bulmuyor. Hizmet ihracatının şişirilmesi ulusal gelir hesaplarına da taşınmalı; GSYH toplamı üst çekilmelidir.”
“TÜİK son üç yıl için bu süreci yapacağını, TCMB revizyonundan çabucak sonra, duyurdu. Anlaşılan ‘son yılların ekonomik göstergelerini iyileştirmeyi’ hedefleyen siyasal bir irade kelam bahsidir. TÜİK’in son yayımlanan Nisan-Haziran GSYH tabloları bu ‘düzeltmeye’ başlamıştır. Evvelki TÜİK istatistikleri ile karşılaştırın: 2017-2019 GSYH toplamının üst çekildiğini fark edeceksiniz.”
Dikkat edilirse TCMB’nin ödemeler istikrarı (NHN → hizmet ihracatı) revizyonu yedi yıllıktır (2013-2019); bunları GSYH’ya taşıyan TÜİK revizyonu (2017-2019) ise üç yıllık… Vakit ilişkileri kopuktur; nicel olarak karşılaştırılamaz.
Kasım 2022: Evvel TÜİK, sonra TCMB revizyonları
2020 istatistiklerindeki revizyon önce TCMB tarafından “NHN buharlaştırılarak” başlatıldı; iki ay sonra GSYH’ya taşındı.
Kasım 2022’de benzeri revizyonlar gerekli görüldü; lakin sırası değiştirildi: Evvel TÜİK, sonra TCMB tarafından duyuruldu.
TÜİK’in revizyon niyetini Alaatin Aktaş’ın 11 Kasım 2022 Dünya’daki yazısından öğrendim: GSYH’nın hizmetler sektörünün seyahat gelirleri kaleminde bir düzeltme yapılacaktır.
Bu revizyon niyeti duyurulduktan üç gün sonra TCMB Eylül 2022 istatistiklerini yayımladı. NHN → Hizmet ihracatı ilişkili revizyonun hakikaten de yapılmış olduğunu gözledik. Bir ay evvel yayımlanan Ağustos 2022 istatistikleri, hem 2022’nin birinci sekiz ayı, hem de 2012-2021’in yıllık dataları için tekrar hesaplanmış.
İktisatçılar ve muhalefet, bilhassa 2022’deki kayıt-dışı fon girişlerinin tırmanmasına dikkat çekmekteydi. Sonunda istatistikler “düzeltildi”. Evvelki revizyonda yedi yılda (2013-2019’da) 44 milyar dolarlık NHN’yi buharlaştıran ödemeler istikrarı revizyonu bir yıl daha geriye (2012’ye) kaydırılıyor ve bu yılın Ocak-Ağustos aylarını da kapsayarak on yıla taşınıyor.
Aşağıdaki tablo büyük ölçüde hizmet ihracatına taşınarak yapılan revizyonun yalnızca NHN kalemlerini içeriyor.
Bu sefer “buharlaşan toplam” kayıt dışı fon girişlerinin tümü değil, yüzde 41,9’udur (28 milyar dolar).”
Niçin yapıldı?
Türkiye “kara para aklama ve terörün finansmanı” ile gayret etmek emeliyle oluşan Financial Action Task Force’a (FATF’e) 1991’de katıldı. Bugün 39 üyesi olan bu memleketler arası kuruluşa tüm Batı blokunun yanı sıra Rusya Federasyonu ve Çin Halk Cumhuriyeti de üyedir.
Türkiye’nin FATF sicili dalgalıdır. 2011-2014 ortasında ve 2021’den bugüne FATF’nin “gri listesi” içinde yer aldı. Kara para aklama ve terör ilişkili varlıklara ve finansal transferlere ait kontrol, izleme ve tedbirlerde belirlenen kimi aksaklıkları gidermesi istenmektedir. Bu cins isteklerin yerine getirilmemesi ülkenin kara listeye alınmasına yol açabilir. Bu listeye geçiş, ağır finansal ve ekonomik yaptırımlara yol açar. Hayatî bir seçimin arifesinde iktidarın göz alamayacağı bir olasılık…
Ana muhalefet başkanının “uyuşturucu parasıyla karşılanan cari açık” suçlaması Saray’ı bu nedenle de huzursuz etmiş olmalıdır. Sayılara bakalım: TCMB’nin Ocak-Ağustos 2022 ödemeler istikrarı tablolarında, revizyon öncesinde 39,7 milyar dolarlık cari açığın 28,3 milyarı (%71,3’ü) kayıt-dışı fon girişleriyle karşılanıyordu. Ülkeye dış dünyadan uyuşturucu gelirleri giriyorsa, bunlar NHN istatistiklerine yansır; ancak toplamı hesaplanamaz. Durum, FATF uzmanlarının da dikkatini çekecektir.
Bakan Nebati de herhalde tıpkı kaygıyla demeç vermiş: “NHN konusunda ülkemize FATF’den yönelik bir tenkit yoktur ve kara para soruşturması katiyen kelam konusu değildir” (21 Kasım 2022).
Kimi uzmanlar istatistiklerle oynamayı mı önerdi? 28 milyarlık NHN’nin yok edilmesi gibi… Bu boyutta bir “düzeltme”nin sekiz aylık ödemeler istikrarında ağırlaşması, bu yılın dolarlı GSYH öngörüsünün yüzde 3’ünü aşacaktır; zahmet yaratır. Anlaşılan, TCMB ve TÜİK istatistiklerinde revizyonların “on bir yıla yayılması” uygun görüldü.
Tabloda “on bir yılık buharlaşma toplamı” 28 milyardır (Sütun 3, satır 3); sekiz aylık NHN ile (Sütun 1, satır 2) ile başa baş bir sayı… Tesadüf olabilir mi?
2022’de yaklaşık 6 milyar dolarlık “NHN buharlaşması”, bu yılın GSYH istatistiklerinde hizmet ihracatını ne kadar artıracaktır? Dolarlı ulusal gelir öngörüsünün yüzde 1’inden az… Evvelki on yılın ulusal gelir serileri için de 22 milyar dolarlık “ayarlama” gerekecektir. Dolarlı GSYH toplamının binde 3’ü kadar. Kolay gele…
soL
