Dünyadaki Enflasyonun artması, Merkez Bankalarının süratle faiz arttırma sürecine girmeleri, uzun vadeli tahvil piyasalarında yıkıcı tesirler yapmaya başladı. Menkul değerlerde bir kural vardır: “menkul değerin vadesinden evvel ikincil piyasalarda satılmak istenmesi halinde piyasa faizlerinin artması; tahvillerin değerini düşürürken, faizlerinin düşmesi tahvillerin değerini arttırmaktadır”. Dünyada ve ülkemizde faizler düşerken bu tahvillerin anaparaları büyük pahalar kazanmıştır. Fakat artık de karşıtı yaşanmaktadır.
Enflasyonla uğraş kapsamında Merkez Bankalarının faiz arttırması piyasa faizlerini yükseltirken, tahvillerin kıymetlerinde de büyük düşüşlere sebep olmaktadır. Dünyadaki en büyük piyasa pozisyonda olan tahvil piyasası, yaklaşık 100 trilyon USD civarındadır. Bu piyasaların Türev piyasalarını da düşündüğümüzde 5-10 katı büyüklüğünde bir hacme sahiptir. Genellikle bu tahviller sağlam bulunduğundan Emeklilik Fonlarınınca satın alınırlar. Son devirde artan faizler bu piyasalarda devasa hacimli emeklilik fonlarında büyük kayıplara yol açmakta ve husus global bir sıkıntıya dönüşmektedir.
Bu hafta içinde İngiltere’de 30 yıllık tahvil faizlerinin % 5’e yükselmesi Emeklilik Fonlarında büyük kıymet kayıplarına neden olmuş, bunun üzerine İngiliz Merkez Bankası BOE, süreksiz varlık alım programı açıklaması üzerine bu Tahvillerin faizi %4’e düşmüş ve sonrası yine %4.8’e yükselmiştir. Birebir biçimde Amerika’da uzun vadeli tahvil faizlerindeki artışlar, emeklilik fonlarında büyük paha kayıplarına yol açmakta ve bunun devamında da yalnızca emeklilik fonları değil elinde uzun vadeli tahvil tutan tüm bankalar ve finans kesimi zincirleme büyük bir kaosa hakikat yol almaktadır. Bu noktada dünyadaki merkez bankaları bu kağıtları elinde tutan kurumların konumlarını kapatmaları için faiz artışlarında yavaş hareket etmektedirler.
Ülkemizde uzun vadeli tahvil piyasası hacim olarak geçmiş yıllara nazaran izafi azalmış olup ekseriyetle bu kağıtlar yurtiçi bankalar ve emeklilik fonlarının elinde bulunmaktadır. TÜFE ve ÜFE ortalaması %117,5 olan enflasyona karşı Türk TL/Tahvilleri % 13-14 civarında getirisi olduğundan yerli ve yabancı yatırımcı tarafından ilgi görmemektedir.
Ağustos 2022 prestiji ile kamunun 2.606,2 milyar TL İç Borç Stokunun elinde bulunduranlara nazaran dağılımı aşağıdaki üzeredir.
Tabloda görüleceği üzere; İç Borç Stokunu teşkil eden uzun vadeli Devlet Tahvillerin büyük bir kısmı Bankacılık dalının elindedir. Son vakitlerde yapılan düzenlemelerle bankalar bu tahvilleri aktifinde tutmak zorunda bırakılmışlardır. Emeklilik Fonlarının içeriğinde de bilhassa de devlet katkısını oluşturan fonlar da büyük ölçüde faize hassas İç Borç Senetleri( Tahvil ve Kira Sertifikaları) yer almaktadır.
Bireysel Emeklilik Sisteminde, iştirakçinin ödediği fiyatın %30 oranında da Devlet Katkısı verilmektedir. Bu devlet katkısı iki çeşit fonda bedellendirilmektedir bu fonlar iştirak katkı fonu (faizsiz) ve katkı fonu(faizli) olarak isimlendirilmekte olup hazine tarafından ihraç edilen devlet tahvillerinde (faizli) yahut Gelir İştiraki Senetleri ve Kira Sertifikalarında (faizsiz ) bedellendirilmektedir.
Emeklilik planları faiz hassasiyeti olan iştirakçiler için başlangıçta faizli ve faizsiz olarak ayrılmaktadır. Şayet iştirakçi olarak kendi payınızdaki fonlarda faizli eserleri tercih etmişsiniz, devlet katkısını da faizli olan KATKI hissesini tercih etmek durumundasınız. Şayet iştirakçi kendi payında faizsiz eserleri tercih etmişse, bu kere de İŞTİRAK KATKI hissesinde faizsiz eserleri tercih etmek durumundasınız. İştirakçi kendi hissesini faizli, devlet katkısını faizsiz yahut kendi hissesini faizsiz devlet katkısını faizli tercih edememektedir. Bunun ne değeri var derseniz bilhassa ülkemizde yüksek enflasyon karşısında kamu baskısı ile düşük tutulan piyasa ve Tahvil faizlerinin yükselmesi halinde Uzun Vadeli Tahvilleri bulunduran tüm fonlar üzere faizli KATKI payının fonları büyük kayıplarla karşılaşacaktır.
Devletin yapmış olduğu %30 katkının kendi borçlanma araçlarında kıymetlendirilmesi mecburiliği kanaatimce gerçek değildir. Devlet katkısının devletin kendi çıkardığı borçlanma araçlarında değerlendirmesi durumunda vakit içinde olabilecek faiz artışlarında bu fonlar büyük paha kayıpları ile karşılaşabilecek ve bu durumda da devlet katkısının çok bir manası kalmayacaktır. İştirakçinin kendi hissesini istediği fonda değerlendirmesi üzere dilerse devlet katkısını da diğer fonlar üzere değerlendirilmesi imkanının da iştirakçiye sunulabilmesi mümkün olmalıdır. Oysaki devlet iştirakçiye; benim katkımı benim çıkardığım kağıtlarla ben size borçlanacağım, bu devlet katkısı fonları için de “ya daima faiz ya hiç faiz olmalı” demektedir. Umarız ülkemizde faizler artmaz ve faizli fonları tercih eden BES iştirakçileri fon kıymetlerinde büyük kayıplarla karşılaşmaz. Yoksa ülkemizde tasarrufların artırılması ismine insanımızın yediğinden içtiğinden biriktirdiği kaynakların büyük bir kısmı yeni ekonomik heterodoks deneyin kurbanı olacaktır.
Murat ŞENOL – Ekonomist
bankavitrini.com
