Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu’nun ABD ziyareti geçen hafta sona erdi. Lakin başşehir Washington’da yankıları süren temaslarının akabinde Türkiye’nin Stockholm Büyükelçiliği önünde Kuran yakılması, Ankara-Washington çizgisindeki gelişmelere gölge düşürdü. ABD’nin kararlılıkla desteklediği İsveç ve Finlandiya’nın NATO üyeliklerine veto hakkı bulunan Türkiye, kapıları şimdilik kapatmışa benziyor.
Mevlüt Çavuşoğlu, 18 Ocak’ta Washington’da Dışişleri Bakanı Antony Blinken’la görüşmesinin akabinde Büyükelçilik rezidansında farklı niyet kuruluşlarından akademisyenler ve iş dünyası temsilcileriyle biraraya geldi.
Bu isimler ortasında Çavuşoğlu’nun ziyaretinin başladığı gün diplomasi mecmuası Foreign Policy’de Türkiye ile ilgili bir yazı kaleme alan ve vakit zaman Türkiye’de reaksiyon çeken yorumlar yapan Steven Cook da vardı. Cook, bu toplantı ve Türk-Amerikan münasebetlerinin geleceği konusunda VOA Türkçe’nin sorularını yanıtladı.
Düşünce kuruluşu Dış Alakalar Konseyi’nin (CFR) Ortadoğu ve Türkiye siyasetleri uzmanı olarak çalışan ve toplantıya davet edilmekten şad olduğunu belirten Cook, Dışişleri Bakanı Çavuşoğlu’nun konuşmasında, ABD’nin Türkiye’ye F-16 savaş uçakları ve modernizasyon kiti satışı konusunda optimistlik sergilediğini söyledi.
Çavuşoğlu’nun bu toplantı ile bir küme tesirli beşere, ABD ile Türkiye ortasındaki bağlantının, sıkıntıları olsa da ABD için kıymetli olmaya devam ettiğini anlatmaya çalıştığını söyleyen Cook, “Türkiye’nin F-16 alması gerektiği konusunda genel bir mutabakat var. En geniş ve soyut seviyede bunun muhtemelen hakikat olduğunu düşünüyorum” dedi.
“Biden idaresi Türkiye ismine Kongre’de lobi yapmayacaktır”
Ancak bu satışın gerçekleşmesi için idarenin Kongre’ye resmi bildirim yapması ve karşı çıkan Kongre üyelerini ikna etmesi gerektiğini hatırlatan Cook, “Başkan acil bir durum olduğunu öne sürebilir ve Kongre’nin itirazlarını bir halde aşabilir zira Kongre’nin satışı engelleyebileceği bir düzenek katiyen yok. Lakin Kongre’nin bu husustaki kaygılarını görmezden gelmek idare için pek çok meseleye davetiye çıkarmak manasına gelecektir. Resmi bir bildirim yapılana kadar, idare Türkiye ismine Kongre’de lobi yapmayacaktır” diye konuştu.
Cook bu nedenle Çavuşoğlu’nun her şeyi en geniş ve soyut seviyede ele aldığını ve detaylara girmeden “hemfikiriz” dediğini aktardı ve “Bu mutabakatın gerçekleşmesi için Türkiye’nin hem idaresi hem de Kongre üyelerini ikna etmek için çeşitli seviyelerde performans göstermesi gerekecek” tabirini kullandı.
Çavuşoğlu’nun Suriyeli mülteciler açıklamasına eleştiri
Steven Cook, toplantıda Çavuşoğlu’na soru da yönelttiğini ve Suriye ile atılan olağanlaşma adımlarının ABD Dışişleri Bakanı Antony Blinken tarafından nasıl karşılandığını sorduğunu paylaştı.
Bakanın hayli açık konuştuğu değerlendirmesinde bulunan Türkiye uzmanı, Çavuşoğlu’nun verdiğini söylediği karşılığını, kendi kelamlarıyla şu biçimde özetledi:
“Dışişleri Bakanlığı sözcüsünün açıklamalarından anlaşıldığı üzere ABD’nin bunu desteklemediğinin epey açık olduğunu söyledi. Olağanlaşmanın devam edeceğini söyledi. Ne vakit bir görüşme olacağına dair rastgele bir vakit vermedi. İranlılar’ın itiraz ettiğine inandığını ve nihayetinde kendisi ile (Suriye Dışişleri Bakanı) Faysal Mikdad ortasındaki görüşmeyi geciktirenin de bu olduğunu söyledi. Lakin münasebetlerinin, ‘savaş 11 yılı aşkın bir müddettir devam ediyor. Buna bir son verilmesi gerekiyor ve Suriyeliler Türkiye’den meskenlerine dönmek istiyorlar’ olduğunu söyledi.”
Cook ise Suriye’deki çatışmaya bir çeşit tahlil bulunması gerektiğini desteklese de mevcut şartlar altında Suriyeliler’in büyük çoğunluğunun meskenlerine dönmek istediklerini sanmıyor ve Cumhurbaşkanı Erdoğan ve AKP’nin, mültecilerin varlığına karşı çıkan muhalefetin tavrını benimsemeye zorlandığı görüşünde.
Türk başkanların Suriyeli mültecileri kabul etmeye istekli olmalarının üzerinden çok vakit geçmediğinin altını çizen Cook, “Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın anketlerde nispeten zayıf olduğunu biliyoruz, AKP’nin de anketlerde nispeten zayıf olduğunu biliyoruz. Mayıs ayındaki seçimler öncesinde mülteci aykırısı seslerin yüksek ve güçlü olduğunu biliyoruz. Dışişleri Bakanı Çavuşoğlu’nun bu mevzuyu ele alış biçiminin bana nazaran yanlış bir noktaya parmak bastığını düşünüyorum” yorumunu yaptı.
“ABD F-16’ların satışını İsveç’in NATO üyeliğe ile ilişkilendiriyor”
Ancak Cook’a nazaran ABD idaresi F-16’ların satışını şuurlu bir biçimde İsveç’in NATO üyeliğiyle ilişkilendirmiş durumda ve Suriye konusu, görüşmelerle daha az ilgili.
Kürtler’e karşı kullanılacağı teziyle F-16’lara itiraz eden çok sayıda Kongre üyesi olsa da sıkıntının bir şarta dayandığını düşünen Cook, “Ancak idarenin yardım için Kongre’de lobi yapmasının önünü açmak için Türkiye’nin İsveç ve Finlandiya’nın NATO’ya girmesine müsaade vermesi gerekecek. Bence bu noktada asıl sorun bu” dedi.
Çavuşoğlu’nun ABD ziyaretini tamamlanmasının çabucak sonraki günü, Türkiye’nin Stockholm Büyükelçiliği önünde çok sağcı siyasetçi Rasmus Paludan’ın Kuran yakması üzerine Türkiye’nin İsveç ve Finlandiya ile üçlü mutabakat görüşmelerini süresiz olarak ertelemesi ise süreci daha da zorlaştırdı.
Cook’a nazaran bu noktada NATO’nun genişlemesi aksine dönmeye başladı. Finlandiya Dışişleri Bakanı Pekka Haavisto’nun da evvel İsveçsiz NATO’ya iştiraki değerlendirebileceklerini söylemesinin ardındansa görüşmelere orta verildiğini açıklaması da bunun göstergesi.
“NATO aciliyeti geçti, Türkiye’deki seçimlerin geçmesi beklenebilir”
CFR uzmanına nazaran sürece orta verilmesi Türkiye’de Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın tarihini 14 Mayıs olarak açıkladığı seçimlerle de temaslı.
Cook, “Çünkü Cumhurbaşkanı Erdoğan ve AKP’nin seçimler öncesinde bu haftaki Kuran yakma olayını çok lakin çok büyütecekleri açık. Yani bunun bir emsali var. 2019 lokal seçimlerinin büyük bir kısmını Yeni Zelanda’daki Christchurch katliamına dayandırdılar. Hasebiyle bu kimlik sıkıntıları üzerinden hareket edeceklerini düşünüyorum ve Finlandiya Dışişleri Bakanı’nın müzakerelere orta verilmesini önermesi de bana nazaran doğru” öngörüsünde bulundu.
Ancak Steven Cook’a nazaran NATO’nun İsveç ve Finlandiya’yı da kapsayacak halde genişletilmesinin aciliyeti geçti. Bunun da nedeni Rusya’nın Ukrayna’da sergilediği makûs performansın Ukrayna haricinde Avrupa’da güvenlik konusunu acil olmaktan çıkarması. Bu nedenle de görüşmelere orta verip, Türkiye’de son derece çekişmeli bir seçim ortamının geçmesi beklenebilir.
Bu nedenle Beyaz Saray’ın F-16’ların satışı, Türkiye ya da rastgele bir mevzuda Kongre ile ya da Biden’ın kendi partisinin güçlü üyeleriyle bir “kavgaya” girmeyeceğini söyleyen Steven Cook, “Bu seçimlerin ötesinde daha uzun bir süreç olacak. İdarenin Erdoğan’a seçimlerden evvel bir zafer vermek ya da Türkiye’deki seçimlerle ilgili bir haber öznesi haline gelmek istediğini sanmıyorum” dedi.
“Erdoğan’ın gayesi Cumhuriyet’in 100. yılında cumhurbaşkanı olmak”
Peki yıllardır Türkiye üzerine çalışan, birtakım yazıları ve yorumları ile Ankara’yı ve Türk kamuoyunu öfkelendiren Amerikalı memleketler arası alakalar uzmanının, 14 Mayıs’taki seçimlerden beklentisi ne?
Cook, “Bunların hepsi Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın Cumhuriyet’in 100. yılında cumhurbaşkanı olma gayesini gerçekleştirmesini sağlamaya yönelik şeyler, böylelikle kendisini Atatürk’ün kendisinden bile daha kıymetli ilan edebilecek. Tahminen de Erdoğan’ın kaybettiği ve sessizce Bodrum’da bir villada ya da Rize’deki aile konutunda emekli olduğunu düşünecek kadar yaratıcı değilim. Bunu tahayyül edemiyorum. Erdoğan Türkiye’deki tek siyasi aktör değil, lakin en değerlisi ve bu 20 yıldır da böyle” tabirlerini kullandı.
“İktidar değişse de dış siyasette büyük değişiklikler beklemiyorum”
Cook, Türkiye’de muhtemel bir iktidar değişikliğiyle her şeyin 20 yıl evvelki haline dönmeyeceğini de vurguladı ve bilhassa dış siyaset manasında nitekim büyük bir değişiklik olmayacağı, tahminen üslubun değişebileceği öngörüsünde bulundu.
Türk hükümetinin 1990’ların sonuna kadar istikrarsız, fonksiyonsuz ve maharetsiz olduğunu savunan Cook, “Erdoğan ve AKP o kadar uzun müddettir iktidarda ki kurumsal olarak bir şeyler değişti. Türkiye’de iç siyasette iktidar hengamesi olsa da şu anda dış siyaset konusunda o kadar büyük bir hengame yok. Ege Denizi, muhalefetteki milliyetçiler için hala bir problem. Suriyeli mültecileri Suriye’ye geri itmek kıymetli. Kemal Kılıçdaroğlu, bir siyasi figürün Washington’a yaptığı en tuhaf ziyaretlerden biri için buradayken, NATO ve Avrupa Birliği ile ilgilerin geliştirilmesinden bahsetti. Fakat bu yalnızca söylemsel seviyedeydi ve Türkiye’nin Avrupa’daki klasik müttefikleri ve ortaklarıyla ilgilerini geliştirmek için gerekli olan şeyleri yapmak manasına gelmiyordu. CHP’li bir cumhurbaşkanı ya da muhalif bir cumhurbaşkanı, AKP’nin yaptığı üzere Müslüman dünyasında liderlik gösterme mecburiliği hissetmeyebilir, lakin çok büyük değişiklikler görmüyorum’’ dedi.
Cook, münasebetiyle ABD ile Türkiye ortasında F-16’lar konusunda hala sorun yaşanacağını kaydetti.
VoA
