Türkiye İMSAD yapı dalı ve iktisat etrafları tarafından dikkatle izlenen Aylık Dal Raporu’nun eylül ayı sonuçlarını açıkladı. Rapora nazaran; yılın ikinci çeyreğinde üretim yüzde 2,1 oranında arttı. Temmuz ayında ise geçen yılın tıpkı ayına nazaran üretim yüzde 7,3 geriledi. Temmuz ayında uzun resmi tatiller nedeniyle çalışma gün sayısının değerli ölçüde azalması gerilemede tesirli oldu. 2018 yılından bu yana yüzde 20 küçülen inşaat bölümü, Yeni Orta Vadeli Program amaçlarının açıklanmasıyla kritik bir rol üstlenirken 2028 yılında tamamlanacak olan Sosyal Konut Projesi’nin bölüme tesirlerinin yıllara yayılması bekleniyor.
İnşaat materyali kesiminin çatı kuruluşu Türkiye İMSAD tarafından hazırlanan Aylık Dal Raporu’nun eylül ayı sonuçları açıklandı. Raporda şu tespitler yer aldı:
2022 yılı birinci çeyreğinde yüzde 4,4 artış gösteren inşaat gereçleri sanayi üretimi, ikinci çeyreğin birinci ayı olan nisanda yüzde 2,8, mayısta yüzde 3,5 büyüdü. Haziran ayında ise inşaat gereçleri sanayi üretiminde değişiklik yaşanmadı. Böylelikle ikinci çeyrekte üretim artışı yüzde 2,1 oranında gerçekleşti.
Uzun resmi tatiller nedeniyle çalışma gün sayısının değerli ölçüde azaldığı temmuz ayında ise üretim, geçen yılın tıpkı ayına nazaran yüzde 7,3 geriledi. Böylelikle üretim, 2022 yılında birinci kere aylık olarak düştü. İnşaat gereçlerine yönelik iç talep temmuz ayında zayıflarken dış talepte de yavaşlama belirginleşmeye başladı.
2022 yılında üretim alt bölümlerde farklı değişimler gösterdi. Yılın birinci yedi ayında 12 alt bölümde üretim geçen yıla nazaran artarken, 10 alt bölümde düştü.
Yılın birinci yedi ayında en yüksek üretim artışı yüzde 31,5 ile seramik kaplama materyallerinde, yüzde 21,1 ile birleştirilmiş parke ve yer döşemelerinde, yüzde 19,9 ile plastik inşaat materyallerinde ve yüzde 18,4 ile seramik sıhhat gereçlerinde gerçekleşti. Düz cam ve yalıtım camı üretimi yüzde 15,6, demir çelikten çubuk ve profiller üretimi yüzde 11,7 yükseldi. Buna rağmen yılın birinci yedi aylık periyodunda tuğla ve kiremit üretiminde yüzde 16,9, demir çelik radyatörler üretiminde yüzde 14,7 ve çimento ve betondan eşyalar üretiminde ise yüzde 7,5 gerileme kaydedildi.
İnşaat bölümü 2018 yılından bu yana yüzde 20 küçüldü
Mutlak büyüklüğü 2018 yılından bu yana daralan inşaat kesimi, çeyrek periyotlardaki mevsimsel artışlar dışarıda bırakıldığında genel olarak küçüldü. Bu küçülme, doğal olarak yurtiçindeki inşaat materyalleri pazarının da daralması manasına geliyor.
TÜİK’in 2018 yılı başında GSYİH hesaplama prosedürünü güncellemesi sonucu, GSYİH büyüklüğü gerçek olarak yüzde 10 kadar üst istikametli revize edilmişti. Bu güncelleme içinde en çok farklılaşan, öne çıkan bölüm inşaat bölümü oldu. 1998 bazlı eski seride GSYİH içindeki hissesi 2015’te yüzde 4’ün biraz üzerinde olan inşaat kesimi, yeni seride yüzde 8’in üzerine yükseldi. İnşaat bölümündeki kayıt dışı kalan işlerin de bölüm büyüklüğüne dahil edildiği biçiminde açıklanan üst taraflı güncellemenin tek başına dörtte birinden fazlası (yüzde 27,6) inşaat dalının üretim artışından kaynaklandı. İnşaat kesimi güncelleme yapılan tarihten bu yana açıklanan büyüme dataları içinde, ekonomik ve sektörel nedenlerin de tesiriyle gerileme eğilimi içinde bulunuyor. Lakin bilhassa inşaat gereçleri endüstrisindeki tıpkı devir üretim artışları ile karşılaştırılarak değerlendirildiğinde inşaat dalındaki gerileme alandaki gelişmelerden farklılık gösteriyor.
İnşaat dalı 2019 yılındaki ekonomik dengeleme sürecinde ve 2020 yılı birinci yarısında pandemi tesirleri ile daraldı. 2017 yılından bu yana geri kalan devirlerde ise; 2020 yılı ikinci yarısı ve 2021 yılında faaliyetlerde artışlar yaşandı. Lakin bu artışlar büyüme bilgilerine yansımadı. 2018 yılının birinci yarısı ile 2022 yılı birinci yarısı TÜİK zincirleme endeks dataları karşılaştırıldığında, inşaat dalının yüzde 20 küçüldüğü görülüyor.
Yeni Orta Vadeli Program maksatlarına ulaşılmasında inşaat kesiminin rolü önemli
2023 yılı büyüme gayesini yüzde 5 olarak belirleyen Orta Vadeli Program’ın bu maksadına ulaşması için iç talebin daha çok katkısı gerekiyor. Öte yandan, global iktisatta yavaşlama ve resesyon şartları kelam konusu. 2023 yılında ihracatın büyümeye katkısı 0,8 puan olarak öngörülürken, 4,2 puanın iç talepten gelmesi bekleniyor. İç talebin değerli ögelerinden özel tüketim harcamalarının yüzde 3,9 büyüyeceği iddia ediliyor. Bu beklentiler ışığında iç talebe dayalı büyümenin kıymetli bir ögesi olan inşaat dalının önümüzdeki periyotta desteklenmesi bekleniyor.
İnşaat dalında büyümeyi inşaat yatırımları ve harcamaları belirliyor. İnşaat yatırımları, kamu ve özel kesim sabit sermaye yatırımları içinde, makine ve teçhizat yatırımları ve maddi olmayan faal yatırımları ile birlikte yer alıyor. Orta Vadeli Program’da detayı verilmeden kamu ve özel kesim yatırımlarındaki büyüme beklentilerine de yer verildi. Buna nazaran özel yatırım harcamalarının 2022 yılında yüzde 3,7, 2023 yılında ise yüzde 4,5 artması bekleniyor. Ekonomik yavaşlama ve talep tesiri dikkate alındığında, özel kesimin makine ve teçhizat yatırımlarındaki büyümenin yüzde 3-4 arasında, inşaat yatırımlarındaki büyümenin ise yüzde 4-5 seviyelerinde gerçekleşeceği varsayım ediliyor. Bu büyüme, durağan bir büyüme olarak görülürken yüksek maliyetler ve finansmana erişimdeki sıkışıklığın, özel kesimin inşaat yatırımlarını 2023 yılında sınırlaması bekleniyor. Gerçekten 2022 yılı birinci yarısında alınan yapı ruhsatlarındaki yüzde 20 gerileme de 2023 yılında zayıf bir özel bölüm inşaat harcamasını işaret ediyor.
Büyük ölçüde inşaat yatırımları olarak gerçekleşen, 2022 yılında yüzde 2,7 büyüyen kamu yatırım harcamalarının, programa nazaran 2023 yılında yüzde 1 artması hedefleniyor. Bu maksat, kamu yatırım harcamalarında kıymetli bir yavaşlama olacağına işaret ediyor. 2023 yılında kamu yatırımları büyüklüğü 315,8 milyar TL olarak hesaplanırken, kamu bütçesinin büyük kısmının kur muhafazalı mevduat vb. üzere uygulamalara kaynak sağlama istikametinde kullanılacağı varsayım ediliyor.
Öte yandan 2023 yılı yatırım programı hazırlıkları ile ilgili olarak yayınlanan genelgede programa yeni proje alınmayacağı açıklanırken, harcamaların devam eden projeler için yapılacağı vurgulandı. Bu durum kıymetli bir yatırım sınırlaması getirirken, en yüksek yatırım alanının da sıhhat kesiminde olacağına işaret ediyor.
2023 yılında kamunun inşaat bölümüne takviye sağlayabileceği en değerli proje olan; 500 bin konut, 50 bin işyeri ve arsayı kapsayan Toplumsal Konut Projesi, 2028 yılı sonunda tamamlanacağından dala tesirleri yıllara yayılarak hissedilecek. Bu süreçte TOKİ tarafından yaptırılacak olan bu konut ve işyerleri için finansman çok değerli olacak. Kamunun proje için birinci basamakta 16 milyar TL ayırdığı göz önünde bulundurulduğunda müteahhitlerin kendi finansman imkanları ile bu büyüklükteki inşaatı tamamlaması güç görünürken projenin epey yavaş ilerleyeceği kestirim ediliyor. Bu nedenlerle projenin 2023 yılında inşaat materyalleri sanayine takviyesinin sonlu kalması bekleniyor.
