Güldem Atabay: Varlık balonları patlıyor, global iktisatta uzun sakinlik başladı-Türkiye’nin işi daha zor…

Hafta boyunca ekonomik bilgi takvimi Türkiye için de dünya içinde hayli zayıf olsa da ekonomilerde olan bitenin sonunda finansal piyasalarda yansımalarını izlemek dinamizm ve adrenalin getiriyor.

Uzun yıllardır büyük merkez bankalarının yarattığı nakdî genişleme sayesinde varlık fiyatlarının iktisadın gerçeklerinden ne derece kopabildiğini deneyim ettik. Şimdiyse evvel pandeminin yarattığı dengesizlikler, akabinde Ukrayna işgali ile oluşan güç krizi enflasyonu süratle yükselttikçe reaksiyon veren merkez bankaları eşliğinde global tüm varlık piyasalarında hareketlerin ekonomik dinamiklere nazaran şekillenmeye başladığı düzleme geri dönmeye başladık. Türkiye şimdilik sürdürülemez yapay baskılarla parantez dışında kalsa da dünyada neden-sonuç bağları ortasındaki kopukluk süratle daralmakta.

Fakat, bu bağın yine kurulmasının temelleri artan enflasyona reaksiyon olarak gelen nakdî sıkılaştırma ve bunun sonucu olarak beklenen büyük global sakinlik ne yazık ki.

Bank of America örneğin son bir haftada tahvil piyasasında yaşananları bakın nasıl pahalandırıyor:

“Küresel tahvil balonu patlıyor. Tarihi bir global tahvil piyasası çöküşü izliyoruz. Tahviller, en likit varlıklardır. Piyasada likidite kurursa, çabucak her yatırım çeşidi için makûs haber demek.”

Sadece ABD piyasalarında yatırımcıların sakinlik beklentisiyle sene başından bu yana gerileyen piyasalarda kaybı 9 trilyon doları aştı bile.

Yükselen enflasyona ABD merkez bankası Fed’in kimsenin gözünün yaşına bakmadan faiz artırarak ve gerektiğince yüksek tutarak müdahale edeceğini anlayan tahvil piyasalarındaki satış son üç ayda kitaplara geçecek cinsten. Büyük merkez bankalarının 2022 kalan son çeyrekte de yüksek oranlarda faiz artırmaya devam etmesiyle tahvil ve pay senedi piyasaları giderek daha fazla fiyatlamaya yönelecek. Danske Bank’a nazaran 10 yıllık ABD Hazine getirilerinin önümüzdeki üç ay içinde daha da artarak %4,0’ün bariz düzeyde üzerine çıkacak. Benzeri biçimde 10 yıllık Alman Bund getirisi de %2,5’e hakikat yönelecek.  Bu sayılara eşlik eden temel beklenti de hem Avrupa’da hem de ABD’de yaşanacak ekonomik sakinlik. Düşmekte olan emtia fiyatları da birebir tarafa işaret ediyor.

IMF, Dünya Bankası üzere memleketler arası kurumların yanında büyük özel bankaların araştırma kısımlarından çıkan raporların ortak teması arkası arkasına kararan bir global ekonomik görünüm. Gelişmiş ve gelişmekte olan ekonomiler dahil kısa vadeli daralma periyotları akabinde gelecek uzun soluklu ekonomik sakinlik.

Böylesi bir seküler bir sakinliğin desteklerini anlamak, bu gerçeklere nazaran ülkeler bazında büyüme siyasetleri oluşturmak kıymetli.

Bu hafta yayımlanan OECD “Ekonomik Görünüm Raporu”, Türkiye basınında AKP’nin hormonlayarak şişirdiği Türkiye’nin ekonomik büyümesinde beklentinin 2022 için yapılan üst taraflı güncellemesiyle ön plana çıktı. Halbuki OECD raporundan anlaşılması gereken çok daha fazla bilgi var.

OECD, bir bütün olarak global iktisadın Rusya’nın Ukrayna’ya saldırısı ile başlayan savaşın bedelini ödemekte olduğunu ve bu bedelin 2023 yılında daha fazla hissedileceğini yazıyor. Uzayan enflasyon sorunu, OECD datalarına nazaran Rusya’nın Ukrayna işgalinin ağır bedellerinden biri olarak mevcut düzeylerinden gerilese de geçmiş 40 yıla nazaran yüksek bir düzeyde kalıcı hale dönüşmekte. COVID-19 salgınının tedarik zincirlerindeki tesirleri hala devam ederken, savaş globalleşmenin tekrar şekillenmesinin ticarette yaratmakta olduğu sarsıntılarla büyümeyi aşağı çekiyor. Toplumların en kırılgan oldukları besin ve güç fiyatları üzerinde ek üst istikametli baskı oluşturuyor.

Son göstergelerin daha da berbata gitmesiyle, OECD’ye nazaran global ekonomik görünümü güzelce karartan dört ana eksen bulunuyor:

> Dünya iktisadı beklenenden daha fazla yavaşlıyor: Küresel büyüme 2022’nin ikinci yarısında çoktan teklemeye başladı, 2023’te daha da yavaşlayarak yıllık yalnızca %2,2’lik bir büyümeye ulaşabilecek OECD hesaplarına nazaran. Rusya’nın Ukrayna işgali ile daha fazla yavaşlayacak dünya iktisadında üretimden savaş öncesi hesaplara nazaran 2023’te fazladan en az 2,8 trilyon ABD doları kaybolmuş olacak. Enflasyonun beklenenden daha yüksek olması ve gayelerden daha fazla sapmasının yarattığı ek mali sıkılaştırma da elbette global büyümeyi daha fazla aşağıya çekecek. Çin’deki emlak dalı krizi yanında sıfır Covid-19 siyasetiyle alakalı sıkı kilitlenmeler, Çin iktisadında son 50 yıldır görülmemiş oranda zayıflatırken, dünya iktisadının büyümesini de olumsuz etkileyecek.

> Enflasyon daha yaygın hale geldi: Gıda ve gücün ötesine yayılan enflasyonist baskılar merkez bankalarının uzun mühlet yüksek faiz siyasetine devam etmelerini gerektirecek. Bir yandan bilanço daralma süreçleri de varlık fiyatlarına baskı yaratacak. Pandemi ile değişen işgücü piyasası artan fiyatlara karşın izafi olarak geçmiş mali sıkılaştırma devirlerine nazaran “sıkı” kalacak. Fiyat artışlarının sağlam seyri büyüme açısından olumlu olurken, enflasyonun standart reçetelerle düşürülmesini zorlaştırıp, emek piyasasında değerli değişiklikler yaratacak.

> Enflasyon hafifleyecek ancak uzun müddet yüksek düzeylerde kalacak: Ukrayna işgali ile güzelce şekillenen bu duruma OECD’nin yaptığı vurgu çok kıymetli. Ekim-Kasım periyodunda tepe yapması beklenen global enflasyon Aralık 2022 sonrasında çabucak her yerde düşme eğiliminde olacak.  Lakin bu düşüşün varacağı yer maksat enflasyon düzeylerinden çok uzak bir nokta. Orada istikrar kazanmasına mahzur olmak için de merkez bankaları 2023 sonrasında faiz indirmeye başlasa bile, pandemi periyodu faiz düzeyleri uzun yıllar boyunca hayal olacak.

> Güç kıtlığını önlemek için talep azaltma ve arz çeşitlendirme gerekli: Rusya’nın doğalgaz silahını ateşlemesi için son talihi 2022-2023 kış dönemi. Bu periyotta gazı büsbütün kesmesi en beklenen senaryo zira ötesinde arzın çeşitlenmesi ve yeşil güç ölçeği yakalayana kadar nükleerin yine devreye girmesiyle elindeki kaldıraç gücü kalmayacak. OECD’ye göreyse, kısa vadede güç şoku Avrupa’da güç, enflasyon-büyüme şoku yaratmaya devam edecek. Avrupa için daralma ve sakinlik esasen kaçınılmaz halde. Global iktisada de yansımalarıyla birlikte elbette.

Türkiye’de gelecek hükümet: AKP enkazıyla savaşırken global değişimi de kavramak zorunda

Türkiye’deki AKP idaresinin bu derin ve uzun soluklu global ekonomik değişimi kavramadığını düşünmek için gereğince bilgi elde var.  En zirveden gelen açıklamaya nazaran dünya merkez bankaları çoktan yüksek enflasyonla Erdoğan’ın icadı ve argümanı düşük faizle savaşmak için konum almaya başlamış durumda. Bu açıklamanın gerçeklerle ilgisi olmadığını yazının başından buraya kadar okuyanlar esasen çoktan ve süratle kavramış olmalı.

Küresel iktisatta yaşanmaya başlanan değişim şimdilik büyük bir finansal kriz yaratmadı, çabucak 2023’te de bu türlü bir beklenti yok.  Lakin anlaşılması gereken finansal kriz olmasa da, değişen tabanın, sıkılaşan finansal kuralların ülkeler ve şirketleri için sakinlik yaratma dalgaları yaymaya uzun yıllar devam edeceği.

Türkiye özeline gelince…2023 seçiminden sonra gelecek hükümetin AKP’nin Türkiye’ye özel yarattığı büyük ekonomik kasvetleri aşma planlarına global iktisattaki deri değişimini de işlevin kıymetli belirleyicisi olarak almaları değerli bir mecburiyet.

Politik Yol